40. Het Kunstenaarsboek: om te lezen of om te bekijken? (8)

Een kunstenaar heeft veel verschillende mogelijkheden om extra betekenissen aan te brengen in een boek. Dat kan bijvoorbeeld door een ongebruikelijke sequentie van de pagina's te bewerkstelligen of door een structuur te bedenken die ongewoon is. Ook kunnen onverwachte leestekens (braille) of een atypische pagina-indeling meer leeswijzen en leesrichtingen aanbieden dan normaal. Het beïnvloeden van de leesbaarheid van een tekst kan op zeer uitlopende manieren. 

Rainer Maria Rilke, Sept poèmes. Automne tardif. Sieben Gedichte. Spaetherbst (1998)

Hier zien we een heel creatieve wijze van Jean Vodaine (1921-2006), een uitzonderlijke drukker/kunstenaar die in de Elzas werkte. Hij heeft in deze Rilke-uitgave uit 1998, Sept poèmes, het wit tussen woorden laten rijzen en afgedrukt, waardoor de spaties zijn verdwenen en het zo belangrijke wit zwart is geworden. In de typografie is 'gerezen wit' - als in het loodzetsel ongewild een spatie naar boven is bewogen, waardoor die net als de letetrs ook inkt aanneemt en afdrukt op het papier - natuurlijk iets dat gecorrigeerd moet worden. Vodaine doet het expres en overal waar het maar kan.

Rainer Maria Rilke, Sept poèmes. Automne tardif. Sieben Gedichte. Spaetherbst (1998)

Tussen de woorden van de gedichten is het gerezen wit in zwart gedrukt; in het colofon is dat in rood uitgevoerd. Dit is bij het lezen natuurlijk hinderlijk en dat is de bedoeling. Langzamer moet het, kijken en lezen en denken.

Les riches heures de Joseph Delteil (1977)

Dat bereikte Vodaine op nog een andere manier, namelijk door de gekozen letters op een aparte manier te combineren. Les riches heures de Joseph Delteil stamt uit 1977 en op de ene pagina zien we dat de tekst letters bevat van een ander type, vet en niet vet, waardoor het normale woordbeeld is gewijzigd en het herkennen van de woorden dus lastiger wordt, je moet zeer bewust lezen. 

Les riches heures de Joseph Delteil (1977)

In het tweede geval komt dat doordat de tekst afwisselend in kapitaal en onderkast, dus kleine letters is gezet. Het effect is dat de pagina zich allereerst als een afbeelding aandient, die bijna lijkt te zeggen: je hoeft dit niet te lezen.

[Wordt vervolgd.]