Boeken op perkament drukken (in plaats van papier) is niet makkelijk en het is natuurlijk ook kostbaar. Verzamelaars rond 1900 wilden boeken kopen die exclusief waren en als ze zich het konden veroorloven kozen ze voor exemplaren die waren gedrukt op perkament. De eerste moderne private press, de Kelmscott Press van William Morris, voorzag in die behoefte, al had Morris zelf er een hekel aan, maar goed, zaken zijn zaken.
 |
Arthur van Schendel, Angiolino en de lente (1923): gedrukt op perkament
|
De Nederlandse private presses zouden dat voorbeeld niet volgen. Misschien niet alleen vanwege de hoge materiaalkosten en het gebrek aan rijke Nederlandse bibliofielen, maar ook om technische redenen. Perkament is dierenhuid en reageert sterk op temperatuur- en luchtvochtigheidsverschillen. Bij het bedrukken van de achterzijde van het vel moet alles wel registeren en om alles precies op de goede plek te laten komen is lastig als het kwik in de thermometer en barometer op en neer gaan.
De eerste Nederlandse private press, De Zilverdistel, drukte dan ook niet op perkament. Toch werden er wel degelijk Nederlandse boeken op perkament gedrukt. In 1894 was bij Scheltema & Holkema's Boekhandel in Amsterdam bijvoorbeeld al een door M.A.J. Bauer en G.W. Dijsselhof versierde art-nouveau-editie verschenen. Van dit Franstalige verhaal, La jeunesse inaltérable et la vie éternelle, werden tien exemplaren op perkament gedrukt.
 |
| La jeunesse inaltérable et la vie éternelle (1894): gedrukt op perkament |
De jonge uitgever A.A.M. Stols publiceerde in 1922 zijn eerste uitgave - er zouden er meer dan duizend volgen. Al in 1923 gaf hij een op perkament gedrukt boek uit; dat drukken deed hij niet zelf; het werd gedrukt door de familiefirma Boosten & Stols in Maastricht. Het betrof het vierde deel in de reeks Trajectum ad Mosam (Latijn voor Maastricht). Dit was een kort verhaal van Arthur van Schendel, Angiolino en de lente (1923). Er werden 180 exemplaren gedrukt op verschillende papiersoorten en acht op perkament. De KB bezit van beide edities een exemplaar. Het is goed te zien dat het registeren een enorm probleem was bij de exemplaren op perkament.
 |
| Arthur van Schendel, Angiolino en de lente (1923): gedrukt op papier (boven) en op perkament (onder) |
Stols schreef in zijn herinneringen dat de typograaf Jan van Krimpen het perkament voor de exemplaren heeft geschuurd: 'Dat schuren luistert nauw en is nodig om het vettige perkament ontvankelijk te maken voor de drukinkt'. Van Krimpen had voor Stols een drukkersmerk getekend dat voor de eerste keer in de Van Schendel-uitgave werd gebruikt.
 |
| Arthur van Schendel, Angiolino en de lente (1923): gedrukt op perkament |
Datzelfde jaar had Van Krimpen voor zijn reeks Palladium ook exemplaren op perkament laten drukken, namelijk van Berbke, een verhaal van Frans Erens. Dat was ook meteen het enige deel op perkament in de reeks die liep van 1920 tot 1927. Wellicht dat Van Krimpen Stols op een idee bracht, of misschien andersom? Hoe dan ook, Berbke was in april 1923 gereed, Angioliono en de lente pas in juli.
 |
| Homer, Six hymns (1928): gedrukt op perkament |
Er verschenen dertig delen in de Trajectum ad Mosam-reeks die Stols in 1930 beëindigde, maar van geen van die andere boekjes werden exemplaren op perkament gedrukt. Het zou tot 1926 duren voordat weer een boek op perkament werd gedrukt: Paul Valéry's Album de vers anciens. Je zou denken dat dit voor de Franse markt werd gedaan, maar van de acht andere Valéry-Stols uitgaven - allemaal uit datzelfde jaar! - werden geen exemplaren op perkament gedrukt. Het was kortom heel uitzonderlijk.
In 1928 werd nog een boek op perkament gedrukt: D.G. Rossetti's, Hand and soul. Van de 361 exemplaren kwamen er zes beschikbaar op perkament. Dit was een deel van The Halcyon Press-reeks en daarin verschenen meer delen waarvan een stuk van de oplage op perkament werd gedrukt: Homer, Six hymns (1929) en Milton, The sonnets (1929). Deze delen werden gedrukt door J.W. Enschedé en Zonen in Haarlem onder leiding van Van Krimpen.
De KB bezit ook van Six hymns een exemplaar op papier én een op perkament. Ook dit is glad en zacht perkament, maar het is meer getekend, met gelige vlekken die wel vaker in perkamentvellen zitten. Het rood is in de perkamenten exemplaren wat schraler gedrukt.
 |
| Homer, Six hymns (1928): gedrukt op papier (boven) en perkament (onder) |
Daarna verscheen nog maar één op perkament gedrukt boek bij Stols. Het werd door Boosten & Stols gedrukt. Initiatiefnemer was de bibliofiel Emile van der Borch, die zich permitteerde er een erfenis in hoog tempo doorheen te jagen (tot zijn moeder ingreep). Stols liet in zijn opdracht dertig exemplaren drukken van Deux poèmes door Arthur Rimbaud. Daarvan waren er twee op perkament.
Bij de meer dan duizend boeken die Stols uitgaf tussen 1923 en 1965 waren in totaal maar zes boeken waarvan exemplaren op perkament te koop waren. De luxe van de andere edities werd gezocht in fraaie papiersoorten, vaak Chinees, Japans of Engels en natuurlijk werd een hele reeks Nederlandse papieren gebruikt van Haesbeek, Van Gelder, Bührmann, Pannekoek en andere papierfabrieken.
Ondanks het geringe aantal, moet wel gezegd worden dat Stols de enige was die in Nederland in die tijd meerdere boeken op perkament gedrukt uitgaf. Charles Nypels bijvoorbeeld liet wel boeken in perkament binden, maar ze werden er niet op gedrukt, en hetzelfde geld voor de private presses De Zilverdistel en de Kunera Pers.
Ook al zijn de uitgaven op perkament vaak schraal gedrukt op vlekkerig perkament, deze perkamenten edities sluiten goed aan bij de internationale aspiraties die Stols koesterde.
 |
| Homer, Six hymns (1928): gedrukt op perkament |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten