zaterdag 24 september 2016

115. Boekpresentatie Harry van Kuyk (4)

De grote  zware vormen die de boekuitgaven van Harry van Kuyk soms aannamen, waren deels het gevolg van het formaat van de reliëfprenten. Het was natuurlijk de sport een zo groot mogelijk drukvlak te maken. Daarvoor bedacht Van Kuyk dan wel zware constructies met linnen dozen en houten opbergcassettes. Uiteindelijk waren daar zelfs een meubelmaker en een steenhouwer voor nodig. 

Harry van Kuyk, Bodoni initiales (1993)
De kist voor Bodoni initiales uit 1993 werd gemaakt bij Groenhart Meubelmakers in Beek (Gemeente Ubbergen), ook in de buurt, net als de steenhouwer die de sokkel voor de cassette leverde: Leeuwe in Nijmegen.

Sommige boeken werden meubelstukken.

Als je die aankocht, kon je maar beter bedenken dat je de komende veertig jaar de vloerbedekking niet meer kon veranderen; ze waren zo zwaar dat verplaatsing bijna onmogelijk is. De KB heeft een van de acht exemplaren en toen laatst het magazijn Bijzondere Collecties opnieuw werd ingericht, moest het 'ding' verplaatst worden. Dat had flink wat voeten in de aarde. Het is een topzwaar geheel en afbreken van de voet of de bovenzijde is niet ondenkbaar. 

Van Kuyk streefde soms met opzet naar imposante uitgaven. Het blijkt uit de interviews, waarin hij zijn werk zelf 'monumentaal' noemt. Elke interviewer kreeg bij Bodoni initiales te horen hoeveel de hardstenen sokkel woog. U mag raden.

Harry van Kuyk, prent 'K' in Bodoni initiales (1993)
Dit had natuurlijk ook te maken met de reclame voor de boeken. Van Kuyk was een goede verkoper.

Van Kuyks boeken liggen buiten de orde van het private press-boek, het kunstenaarsboek en grafiekmappen, hij volgde als drukker en kunstenaar met zijn reliëfprenten in boekvorm een hoogst individuele, niet reguliere route. Daarbij zien we aan de ene kant die passie en kunde, verwant aan de Nulkunst, en een precisie waarmee de prenten worden uitgevoerd, en aan de andere kant die extravagantie in de vormgeving van het boek.

Het is een oeuvre dat het waard is om in een boek te worden vastgelegd.

Harry van Kuyk (1929-2008). Wit op zwart. En zwart. Reliëfdrukken en kunstenaarsboeken is verkrijgbaar via Van Kuyk Uitgevers.

donderdag 22 september 2016

114. Boekpresentatie Harry van Kuyk (3)

Harry van Kuyk maakte verschillend samengestelde boeken:
  • boeken met alleen reliëfprenten,
  • boeken met reliëfprenten in combinatie met zeefdrukken.
De thema's hiervan zijn abstracties, letters, cijfers, landschapen en naakten. Vervolgens publiceerde hij in eigen beheer ook:
  • boeken met alleen zeefdrukken en
  • boeken met in offset, zeefdruk of litho gereproduceerd werk.

De thema's van die laatste twee groepen waren alleen het landschap en het vrouwelijk naakt.

Harry van Kuyk, prent uit Landschap (1980)

Hij hield angstvallig de controle over de meeste aspecten van het boek. Niemand mocht zijn reliëfpers bedienen, behalve hijzelf. Hij ontwierp het boek, inclusief de boekband zelf. De financiën waren zijn eigen zorg; hij gaf zich voor de boeken steeds minder over aan galeries. Later schreef hij kennelijk ook de teksten liever zelf.


Hoorde hij niet tot de traditie van typografische hoogstandjes en kunstenaarsboeken, hij sloot zich evenmin aan bij de (Duitse) traditie van de grafiekmappen (Mappenwerke), met losse prenten in een omslag. Hij maakte namelijk niet het type eenvoudig map dat zulke uitgaven omsloot. Al ging het net als bij Mappenwerke wel in de eerste plaats om de kunst.

Harry van Kuyk aan de reliëfpers
We zien dat ook aan de colofons. Daarin staat aanvankelijk niet welke papiersoorten er zijn gebruikt voor de tekstboekjes. Maar wel worden steeds - tamelijk precies - de papiersoorten genoemd waarop de prenten zijn gedrukt, en zelfs waarvan de passe-partouts zijn gemaakt. Dat was typerend voor het product dat hem voor ogen stond: niet een boek, maar kunst, een cassette met losse prenten.

Voor de banden en het samenhouden van de prenten verzond Van Kuyk vaak irreguliere en soms wat amateuristisch aandoende constructies.

Ook hier koos hij voor boekbinders in de directe omgeving: Firma Snel - de naam zegt het al - in Bemmel, Boekbinderij Van der Heijde in Hapert, Internationale Kartonnage J. Kilsdonk in Nijmegen en Multicopy in Nijmegen. Dit waren boekbinders die waren ingericht op standaardwerk, niet op dit type exclusieve uitgaven. De enige uitzondering in het rijtje was Stokkink's Boekbinderij in Amsterdam.

Kijken we naar de tekstboekjes. Wel, daar werd geen bijzondere boekbindkunst of een enorm budget aan gespendeerd. Ze zijn losbladig, eenvoudig geniet of in een ringbandje gestoken.

Van Kuyk koos voor eigenzinnige oplossingen, die niet altijd even logisch of fraai zijn, maar wel vaak tot zware, grote werken leiden.

Persoonlijk heb ik Van Kuyk nooit gekend, maar als je dit overziet denk je al gauw: dat moet een ongelooflijk eigenwijze vent zijn geweest.

Van Kuyk zocht eigenlijk niet naar de expertise van een ander, maar wilde een alleskunner zijn.

woensdag 21 september 2016

113. Boekpresentatie Harry van Kuyk (2)

Hoe zat het nu met Van Kuyk als drukker van zijn eigen boeken? Het curieuze voor een man die zelf als letterzetter en drukker aan de grafische school is opgeleid, is dat zijn eerste boeken in het colofon de lettertypen in het geheel niet noemen. Die colofons vermelden alleen dat het boek is gedrukt op de speciale reliëfdrukpers. Maar daarop zijn alleen de prenten gedrukt.

Uitnodiging voor de tentoonstelling en presentatie van
Harry van Kuyk, Variaties op de sectio aureo (1972)
Voordat hij zijn grote zware reliëfpers bezat, maakte hij kleinere drukken op een persje dat sterk lijkt op een boekbinderspers. Hij beschikte ook over een boekdrukpers, een Diamant degelpers, maar die heeft hij nooit voor zijn boeken gebruikt. Het lijkt ook dat hij helemaal geen lettermateriaal in zijn atelier had opgeslagen. 

Toch bevatten de boeken teksten. Was er in het eerste boek uit 1971 maar een korte tekst, titel en colofon ineen, later kwamen er op verzoek geschreven inleidingen van bijvoorbeeld Lambert Tegenbosch, Wim Wennekes en G.W. Ovink. Nog later gebruikte hij wel eens gedichten (van Hans Bouma) en steeds meer gebruikte hij zijn eigen teksten.

Die teksten heeft hij nooit in eigen atelier geproduceerd. Ze werden ook meestal als een los, apart boekje gedrukt, zoals de bijlage bij de Variaties op de sectio aureo (1972).

Hij koos daarvoor bedrijven uit zijn directe omgeving, de streek rond Nijmegen: Huissen, Doortwerth, Beek-Ubbergen en Wijchen.

Kenmerkend voor Van Kuyk was bovendien dat hij een zetterij én een drukkerij betrok bij een boek. Vaak kon een bedrijf beide dingen doen, maar hij koos er stelselmatig voor bij een het zetwerk en bij de ander het drukwerk onder te brengen. Dat wijst er op dat hij een zekere kwaliteit nastreefde, maar ook dat hij een gunstige prijs voor het werk buiten de deur nastreefde.

En alles was op fietsafstand.

maandag 19 september 2016

112. Boekpresentatie Harry van Kuyk (1)

Vorige week zondag én afgelopen vrijdag werd een monografie over Harry van Kuyk gepresenteerd, eerst in Museum Het Valkhof in Nijmegen en later in het Haagse Museum Meermanno. 

Het boek Harry van Kuyk (1929-2008). Wit op zwart. En zwart. Reliëfdrukken en kunstenaarsboeken, onder redactie van Joost de Wal, is verkrijgbaar via Van Kuyk Uitgevers.

Wat volgt (ook in de volgende afleveringen) zijn de aantekeningen die ik gebruikte voor mijn praatje bij beide presentaties.


Harry van Kuyk, reliëfdruk uit Landschap (1980)

Naast tientallen losse prenten in reliëfdruk of zeefdruk, die Van Kuyk vaak in series produceerde, verzamelde hij ze ook thematisch in enkele boekuitgaven. Er werden veertien van die boeken gemaakt tussen 1971 en 2006. 

Boeken? Tja, hoe zullen we deze kunstuitgaven noemen? Wie het eerste boek uit 1971  bekijkt ziet eigenlijk geen boek, althans niet het soort boek dat we in elke boekhandel kunnen tegenkomen.


Harry van Kuyk, Aldus Manutius (1971)

Het lijkt meer op een lijst met een prent bedoeld om aan de muur te hangen. Om het boek te openen, moet je de houten rand aan de bovenzijde open wrikken, daarna het geheel voorzichtig neerleggen om de glazen plaat boven de witte bladen weg te schuiven en dan bereik je pagina 1. Pagina 1 is zowel de titelpagina als het colofon, zowel de eerste als de laatste bedrukte pagina in dit boek. Verder bevat het boek alleen zeven bladen met witte reliëfdrukken. Het boek is genoemd naar de Venetiaanse drukker Aldus Manutius (1449-1515). De speciale reliëfpers die Van Kuyk liet bouwen is ook naar deze drukker genoemd.


Aldus Manutius (1449-1515)
Zijn eerste boek heeft dus een ongebruikelijke boekvorm. Van Kuyk maakte uitzonderlijke werken. De uitgaven zijn geen geen private press-edities, geen bibliofiele uitgaven zoals we ze van veel amateurdrukkers kennen. Hij gebruikte er termen voor als 'gedrukt in eigen atelier', 'eigen uitgave', 'privé-uitgave', 'bibliofiele privéuitgave' en zelfs 'éénmalige bibliofiele uitgave'.

In het boek schreef ik een stuk over de wijze waarop we deze uitgaven kunnen karakteriseren en in welke verhouding zijn uitgaven staan tot bibliofiele drukken en kunstenaarsboeken. Hier alleen wat losse opmerkingen.

In de jaren dat Van Kuyk werkte aan zijn boekuitgaven ontstond een vereniging van amateurdrukkers die de Nederlandse traditie van de private press-beweging voortzetten. Drukwerk in de Marge werd in 1975 opgericht. Liefhebbers kochten overbodig geworden drukpersen op en losse loden letters in letterkasten om thuis zelf kleine leuke boekjes te drukken. 

Van Kuyk begaf zich niet in dit circuit, al was hij zich van die private press-traditie wel bewust. Hij had jaren gewerkt als zetter en drukker, en was later enige tijd layoutman bij een krant. Ook kende hij de traditie van het Franse kunstenaarsboek - met de litho-uitgaven van bijvoorbeeld Matisse en Picasso - en de Amerikaanse traditie van het artist's book, met conceptuele boeken of fotoboeken. Maar Van Kuyk nam die niet tot voorbeeld. Het ging hem nooit om een intensieve samenwerking tussen auteur en kunstenaar. Hij ging steeds op de solotoer.