202. Herinnering aan Rotterdam

Veel gedrukte efemere publicaties bewaren we nu niet in de KB: reclamefolders, briefpapier, wijnetiketten, wasvoorschriften in kledingstukken, handleidingen, schoolagenda's, en nog een heleboel andere zaken. Maar op alle categorieën zijn natuurlijk uitzonderingen te maken en die nemen we ook serieus.

Souvenir de Rotterdam: doosje (boven) en boekje (onder)

Onlangs namen we een klein souvenir uit het negentiende-eeuwse Rotterdam op: Souvenir de Rotterdam.

Advertentie, Arnhemsche Courant, 7 februari 1871

De titel 'Souvenir de Rotterdam' is in de negentiende eeuw gebruikt voor korte muziekstukjes, maar ook voor 'boterjanhagel verpakt in fantaizie-doozen' en er kwam ook een 'pittige' sigaar met die naam. Er kwamen nu eenmaal steeds passagiers aan in Rotterdam en er vertrokken er ook duizenden, die herinnerd wilden worden aan hun (ook korte) verblijf in de stad. Boekjes met platen van de monumenten en belangrijkste gebouwen werden uitgevoerd als litho's en later als foto's. Uitgever Bolle uit Rotterdam adverteerde in 1871 met 'Twaalf gezigten der Stad' met de titel Souvenir de Rotterdam. Ook  andere uitgevers, zelfs in Amsterdam, produceerden zulke boekjes.

Het doosje van ons Souvenir de Rotterdam vermeldt helaas geen uitgever. Het meet nog geen vijf bij vijf centimeter, het boekje daarin is rond, met een diameter van 45 mm. De 16 stadsgezichten hebben een diameter van 41 mm en zijn in rood omcirkeld.

Souvenir de Rotterdam

Het cirkelvormige boekje ziet er uit als een rijksdaalder, met op de ene zijde de titel en op de andere een portret van Koning Willem 3, die regeerde tussen 1849 en 1890. Aangezien het boekje niet gedateerd is, kunnen we daarmee vaststellen dat het een uitgave is uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Het antiquariaat waarbij het boekje werd gekocht zocht al uit dat de advertenties aan de binnenzijde ons verder helpen: de ene is voor de 'Engelsche bazar' en de andere is voor de sigarenfirma A. Hillen, met vestigingen in Delft, Rotterdam en Zutphen. Die laatste werd geopend in 1867. Dus het boekje is van in of na 1867. De afbeeldingen tonen onder andere het station Hollands Spoor uit Rotterdam, dat in 1877 werd gesloopt. Tussen 1867 en 1877 dus.

Souvenir de Rotterdam

Iets anders is de techniek. Op het eerste gezicht lijken de afbeeldingen op kleine foto's, maar dat zijn het niet. Met een vergrootglas is te zien dat het om een lithotechniek gaat die fijne lijntjes mogelijk maakt. Die techniek is de steengravure. Steen, vanwege de lithostenen waarop getekend werd. Gravure, vanwege het met een naald krassen in een opgebrachte laag  met een arabische gomoplossing. De inkt bleef daarin zitten als de rest van de laag werd afgespoeld en zo werd een fraaie afdruk mogelijk.

Souvenir de Rotterdam

De afbeelding van het 'Palais du Yachtclub' bijvoorbeeld lijkt eerst op een foto, maar bij vergroting zien we dat het om een steengravure moet gaan.

Souvenir de Rotterdam

In te zien in de leeszaal bij Bijzondere Collecties [aanvraagnummer: KW GW A114339.]