254. Jacob Nuiver

Boekhandel Godert Walter in Groningen exposeerde in april/mei 2019 boeken en gelegenheidsdrukwerk van grafisch ontwerper Jacob Nuiver(1892-1953). Nuiver werd geboren in die stad, maar werkte voornamelijk in Amsterdam. De tentoongestelde boeken zijn afkomstig uit de collectie van Anne Aalders, die ook de auteur is van een bij deze tentoonstelling verschenen brochure.

G. Holle, De zoon van den berenleider (1920)

De lijst van door Nuiver ontworpen boekbanden bevat er (series meegerekend) zo’n 180 – volgens de auteur gaat het daarbij om ‘meer dan 125 verschillende banden’ (twintig jaar geleden werd de omvang van dit oeuvre door Peter van Dam nog geschat op zo’n 100 banden). Ze zijn aanvankelijk met zijn complete achternaam gesigneerd, maar al gauw alleen met zijn initialen ‘JN’, zoals bijvoorbeeld het kinderboek van G. Holle, De zoon van den berenleider uit 1920.

De stijl is een niet onmiddellijk herkenbare mix van art nouveau en latere stromingen, veelal gebaseerd op florale motieven en voorzien van illustraties, waarbij de belettering de avant-garde lijkt te vermijden. Dat laatste gold niet voor zijn werk in opdracht waarvoor Nuiver de tijdgeest dicht op de hielen moest zitten. Het reclamedrukwerk voor Philips wordt gekenmerkt door een strakke belettering, diagonaal geplaatste schreefloze teksten en geometrische zwarte vlakken. 

Die moderner stijl paste hij echter niet toe voor zijn boekbanden; de opdrachtgevers daarvan, uitgeverijen zoals het Zendingsbureau Oegstgeest of Zomer & Keuning, behoorden niet tot de meest vooruitstrevende uitgevers van die tijd.

Naast boekbanden ontwierp Nuiver titelhoofden voor tijdschriften, zoals Graficus (1925), ex-libris, waaronder dat van bibliofiel en papierhandelaar Ulco Proost, logo’s, briefpapier, kalenders, vloeibladen en meer.

De brochure bevat een levensbeschrijving, iets over de compositie van Nuivers ontwerpen en een chronologische lijst van de boekbanden.

Anne Aalders, Jacob Nuiver (2019)

Anne Aalders, Jacob Nuiver. Grafisch vormgever. Groningen 1892-Amsterdam 1953.

Groningen, Boekhandel Godert Walter, 2019. ISBN 978-94-90030-13-1. €4,00. 

De tekst is ook online te vinden op 'Levensverhaal van graficus Jacob Nuiver'.

Deze signalering verscheen eerder in De Boekenwereld, september 2019. Neem een abonnement op het tijdschrift De Boekenwereld bij uitgeverij Vantilt.

253. Onderdelen van het Boek [Book Parts]

Omslagen met stillevens van kunstenaar Jonathan Wolstenholme zijn kennelijk in de mode voor boeken over boeken. Niet gek, want de schilderijen tonen de menselijke kant van het boek. Wolstenholme schildert boeken met twee mannelijke armen die bezig zijn met schrijven of lezen in andere boeken. De boekband is tevens een colbert; het boekblok staat open en fungeert als lichaam én als hoofd; de handen omklemmen een pen en het boek is ijverig aan het studeren, schrijft passages over of schrijft een heel nieuw boek. Het omslag van Wat is een boek? door Paul Dijstelberge (2018), toont zo’n scheppend boek dat met een potlood een nieuwe tekst probeert te schrijven; vijf papierproppen geven de moeilijkheidsgraad daarvan aan. Overigens schrijft Dijstelberge in zijn boek niet over dit of andere boekomslagen.

Book Parts (2019)

Dat gebeurt vreemd genoeg evenmin in het dit jaar verschenen naslagwerk van Dennis Duncan en Adam Smyth, Book Parts, dat wél een hoofdstuk bevat over ‘Dust jackets’ (stofomslagen) waarin wordt bediscussieerd in hoeverre het kan gelden als ‘book part’. De ‘cover’ zelf heeft geen eigen hoofdstuk al komen ‘binding’ en ‘cover’ hier en daar ter sprake. Het stofomslag van dit boek toont een schilderij van Wolstenholme dat ‘Books on Books’ heet: een boek met een versleten band maakt aantekeningen bij het lezen van een klein formaat boekje.

Book Parts lijkt een systematische anatomie van het boek te geven, maar doet dat dus maar ten dele, wat misschien onvermijdelijk is voor een werk dat zich niet tot één periode beperkt en dus met allerlei technische en ideële veranderingen in het boekenvak rekening moet houden. Band en omslag hebben het moeten afleggen tegen de spannende geschiedenis van het stofomslag vanaf de negentiende eeuw. 

Book Parts beschrijft bijna alle andere onderdelen van het boek, maar niet de hoofdtekst. Met ‘book parts’ worden alleen de paratexten bedoeld: introductie, stofomslag, frontispice, titelpagina, impressum, inhoudsopgave, voorwoord aan de lezer, verantwoording en opdracht, ornamenten, lijst van personages, paginanummer, hoofdstuktitel, motto’s, toneelaanwijzingen, lopende titels, houtsneden, gravures, voetnoten, errata, registers, schutbladen en blurbs.

Daar wordt op een toegankelijke en onderhoudende manier over geschreven, met een begrijpelijke nadruk op voor voorbeelden uit het Engelse taalgebied: alle auteurs werken voor Engelse of Amerikaanse universiteiten en musea. Niet elk hoofdstuk geeft een compleet overzicht van de ontwikkeling: over de lijsten van personages ná 1800, bijvoorbeeld, komen we niets te weten.

De introductie constateert dat e-books de paratexten weglaten en meteen met het eerste hoofdstuk van de hoofdtekst beginnen. In zekere zin is dit boek meer een geschiedenis van de paratexten van weleer geworden dan een analyse van hun ontwikkeling tot op de huidige dag. 

Kopij voor Book Parts [foto: Dennis Duncan op Twitter, 1 maart 2018] 

Wat verder nog opvalt aan Book Parts is de vormgeving. Elke pagina met een  nieuwe hoofdstuktitel is vormgegeven zoals het onderwerp dat ingeeft: dat over titelpagina’s ziet er uit als een titelpagina, dat over indexen, geschreven door Duncan, luidt:

Indexes.

   D

Duncan, Dennis Chapter 20

Book Parts, Redactie: Dennis Duncan & Adam Smyth. Oxford, Oxford University Press, 2019. Gebonden, xix, 320 pagina’s. ISBN 978-0-19-881246-3. €38,99. 

Deze signalering verscheen eerder in De Boekenwereld, september 2019. Neem een abonnement op het tijdschrift De Boekenwereld bij uitgeverij Vantilt.