296. Corona en boekkunstenaars (3): Katja Mater

Niet alle kunstenaars willen het thema corona direct oppakken voor hun werk; het kan op een indirecte manier net zo indringend overkomen. Kunstenaar Katja Mater werkte al langer met het thema tijd, maar het boek dat zij tijdens de eerste lockdown maakte - het is gedateerd "March-May 2020" - krijgt er wel een extra lading door. Tijd die je gedwongen binnen doorbrengt maakt een andere indruk op je dan tijd die je in vrijheid kunt beleven. Haar boek heet Time is an Arrow, Error en verscheen in 2020.

Katja Mater,
Time is an Arrow, Error
(2020)
Detail van rug

Het boek bevat 79 afbeeldingen van iets dat op een klok lijkt, maar het bij nader inzien niet is. In het midden van het boek is een documentaire sectie opgenomen met een inleiding door Amelia Groom, schetsen en berekeningen voor de afbeeldingen, en een colofon. Het is gedrukt op Arena Rough White 140grams papier door Wilco Art Books.

Katja Mater,
Time is an Arrow, Error
(2020): prent 3

Waar kijken we naar? Mater begint met een tekening van een halve klok, een analoge, ouderwetse klok met wijzerplaat, maar zonder wijzers. Deze tekening wordt gefotografeerd en van elke tekening ontstaan verschillende afbeeldingen met een andere, langere of kortere belichting waardoor kleurverschillen en schaduwwerking kunnen ontstaan.

Katja Mater,
Time is an Arrow, Error
(2020): prent 19

Tussendoor blijft zij cijfers of andere onderdelen aan de tekeningen toevoegen en veranderen cijfers in andere cijfers. Op het eind wordt een van de twee halve klokken omgekeerd waardoor een complete cirkel ontstaat - overigens zijn de vormen vaak nogal hoekig. De klok is van slag.

Katja Mater,
Time is an Arrow, Error
(2020): prent 52

Al die beelden achter elkaar werken verslavend, de grillige vormen, de vreemde arrangementen, de steeds verspringende kleuren en vormen gaan voor de lezer/kijker steeds minder op een klok lijken en doen denken aan bloemen, dozen, kinderspelletjes, planeten, met in het centrum soms getallen maar vaak een gapende leegte, alsof we door de tijd heen kunnen kijken in iets onpeilbaars, terwijl het esthetisch effect plezierig is. Het gevoel voor tijd is relatief blijkt uit recent onderzoek maar weer eens. Zonder zonlicht verliezen we ons gevoel voor tijdsduur en gaan we langzamer leven, ongeveer zoals in een lockdown vanwege corona. Hoe dan ook, dit is een betoverend boek.

[Zie ook: de website van Katja Mater.]

295. Corona en boekkunstenaars (2): Judith Rothchild, Mark Lintott

Aan het begin van de Covid-19-pandemie schoten sommige boeken naar de top van de bestsellerlijst. Albert Camus' De pest was waarschijnlijk niet eerder zo'n hit als begin 2020, maar cijfers heb ik niet, het boek is eigenlijk in Nederlandse vertaling aldoor verkrijgbaar geweest sinds de eerste druk ervan in 1948 bij De Bezige Bij verscheen. Die vertaling door Willy Corsari beleefde sindsdien 25 drukken en werd in 1992 vervangen door een nieuwe vertaling door Jan Pieter van der Sterre. Intussen werd de oudere vertaling in omnibussen nog steeds herdrukt. De nieuwere vertaling haalde intussen minstens 11 herdrukken (en daarnaast nog edities als luister- en e-boek) en de editie uit 2019 werd na de uitbraak begin vorig jaar in razend tempo door meer dan tachtig openbare bibliotheken aangeschaft, waarbij die in de grotere steden vijf en meer exemplaren in huis kregen.

Judith Rothchild, Mark Lintott, Les Rats
[tekst van Albert Camus] (2020): omslag
[Foto en copyright: Éditions Verdigris]

In Frankrijk, waar het boek in 1947 voor het eerst verscheen was het voor kunstenaars en drukkers een ideaal uitgangspunt voor een actueel boek. In de buurt van Montpellier, in Octon namelijk, werkten de Amerikaanse kunstenares Judith Rothchild en de Engelse drukker Mark Lintott samen aan het boek Les Rats. De tekst is een fragment uit La Peste (eerste Franse uitgave 1947). In de roman worden steeds meer stervende, bebloede of dode ratten aangetroffen en bij het afval gegooid - [lees hier een fragment uit de vertaling door Jan Pieter van der Sterre]. Het is het begin van een pestuitbraak en de stad gaat in quarantaine.

De fragmenten die Rothchild en Lintott hebben gekozen komen uit het eerste hoofdstuk, als de ratten eerst alleen en later in groepen uit de riolen kruipen.

De rattenbestrijding kreeg de opdracht elke ochtend vroeg de dode ratten te verzamelen.

En dan komen er steeds meer, uiteindelijk zijn achtduizend dode ratten verzameld.

's Nachts was in gangen en steegjes duidelijk het zachte gepiep van hun doodsstrijd te horen. 's Ochtends lagen ze in de voorsteden gewoon in de straatgoten, met een bloemetje van bloed op hun spitse snuit, sommige opgezwollen en in staat van ontbinding, andere stijf en met hun snor nog omhoog.

Dan zal snel het eerste menselijke slachtoffer vallen.

De uitgave van Éditions Verdigris - de uitgeverij van Rothchild en Lintott - verbeeldt de oneindig lijkende optocht van stervende ratten niet alleen in beeld, maar ook in vorm. De leporello meet in uitgevouwen toestand bijna vier meter en toont 22 ratten.

Judith Rothchild, Mark Lintott, 
Les Rats
[tekst van Albert Camus] (2020)

Rothchild maakt meestal mezzotinten, maar voor deze uitgave maakte ze linosneden.

Judith Rothchild, Mark Lintott, Les Rats
[tekst van Albert Camus] (2020)
[Foto en copyright: Éditions Verdigris]

Terwijl het tweetal in de studio en de zetterij/drukkerij aan het boek werkten, vonden ze in de kelder een gemummificeerde rat. Normaal gesproken een onprettige verrassing, maar nu had Rothchild een nieuw model en ze beeldde het dier op het binnenomslag af in linosnede. Ze maakte er ook een mezzotint van, maar die is alleen toegevoegd aan de zes luxe exemplaren.

Judith Rothchild, Mark Lintott, Les Rats
[tekst van Albert Camus] (2020):
binnenomslag met rechts uitgevouwen deel leporello

In het colofon is de rat opnieuw afgebeeld: het colofon neemt de vorm aan van een rat, maar er is ook een rat in reliëf afgedrukt. Het exemplaar van de KB is genummerd 8/28.

Judith Rothchild, Mark Lintott, Les Rats
[tekst van Albert Camus] (2020): colofon
[Foto en copyright: Éditions Verdigris]

Het reliëf is bijvoorbeeld te zien bij de oren van het dier en het begin van de rug.

Judith Rothchild, Mark Lintott, Les Rats
[tekst van Albert Camus] (2020): detail van colofon

Bij het KB-exemplaar is een model voor de uitgave toegevoegd, in kleiner formaat dan het boek, met de ratten in potlood getekend, zonder tekst.

Het is geen toeval dat zoveel lezers naar De pest van Camus grepen en dat kunstenaars en drukkers de roman als uitgangspunt namen voor nieuwe uitgaven. In de roman fungeren de ratten als zichtbare aankondigingen van de ziekte. Ze rennen de riolen uit om te ontsnappen aan de pest, maar verspreiden die daardoor onder de bevolking. Bij Covid-19 konden we geen ratten zien lopen, de ziekte verspreidde zich zonder zichtbare voortekenen. We streden tegen een onzichtbare vijand en dat is een lastig vol te houden strijd.