vrijdag 23 september 2022

329. Satirische beeldstatistiek: Peter Alma

Door een toeval kocht ik voor de KB vorig jaar vroege én late satirische prenten van kunstenaar Peter Alma (1886-1969) - zie Wikipedia. Hij maakte ze vaak naar aanleiding van sociaal onrecht of als illustratie bij beeldstatistieken die in opdracht van bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam werden uitgegeven.

Een voorbeeld van de eerste categorie is er een van tien die verschenen onder de duidelijke titel Kapitalistische orde (waarschijnlijk 1931), uitgegeven door de Socialistische Kunstenaarskring. Het zijn schematische voorstellingen van beroepen die ver afstaan van zijn socialistische idealen. De afbeeldingen van een minister, diplomaat, advocaat of bankier benadrukken de persoonlijke luxe waarin zij leven en de hoge salarissen die zij ontvangen. Bij de bisschop en de priester zien wij andere symbolen.

Peter Alma, 'Priester' uit Kapitalistische orde (1931) 

De priester staat groot in het midden van de voorstelling. De overige geestelijken zitten in banken, hun handen gevouwen in gebed, hun ogen gesloten. De gelaatsuitdrukkingen zijn samengevat door een kruisje dat de neus en mond symboliseert. (De ogen hoeven niet worden afgebeeld omdat ze gesloten zijn.)

De priester draagt een soutane. Zijn ogen zijn geopend, hij kijkt ons aan. Het kruisje in zijn gezicht verbeeldt zijn ogen en neus, terwijl de mond als een streepje eronder is getekend. Een religieus symbool, het kruis aan een ketting, hangt daar waar zijn eigen kruis zich onder de soutane bevindt. De priester is van het weldoorvoede type.

Vanaf 1931 maakte Alma ook beeldstatistieken (zie daarover het boek van Wim Jansen, Beeldstatistiek. Peter Alma, dat in 2014 bij De Buitenkant verscheen). Hij leerde het vak bij de aartsvader van de beeldstatistiek, Gerd Arntz.

In zulke beeldstatistieken worden hoeveelheden en veranderingen daarin weergegeven door symbolen, zoals een huishouden dat wordt verbeeld door een huisje. De laatste beeldstatistieken van Alma verschenen kort na de oorlog in 1946 in een boekje van het Bedrijf der Gemeente Waterleidingen in Amsterdam: De trouwe kraan. Het werd uitgedeeld aan de leerlingen van middelbare scholen, onder andere met de aansporing geen water verloren te laten gaan. Bekend is zijn tekening van een lekkende kraan waaruit het water een zwembad vult waarin zwemmers duiken en spartelen. Motto: 'Een kraan die lekt vult in een jaar het Zuiderbad'.

Niet satirische, pure beeldstatistiek presenteert het overzicht van watergebruik in de huishouding. Het is een vergelijking tussen 1896 en 1946 - het bedrijf bestond toen 50 jaar.

Peter Alma, beeldstatistiek in De trouwe kraan (1946)

Het huishoudelijke verbruik per persoon is weergegeven door emmers. Waren dat er in 1896 nog vier per persoon per jaar (dat is 40 liter), in 1946 was dat aantal gestegen tot 9 en een half. Het laatste is weergegeven door een kleiner emmertje.

Alma's zorgvuldigheid koppelde hij aan strijdlust en satire, zodat zijn sociale gevoel voor rechtvaardigheid zich zelfs kon uitspreken in een neutrale folder van de gemeente.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten