zaterdag 14 mei 2016

101. Een trompe-l'oeil boekomslag

Uit een antiquarische online lijst van enige tijd geleden - ik dacht van Fokas Holthuis en Paul Snijders, maar het is van het net gehaald - zag ik een afbeelding van een bijzonder boekomslag uit de negentiende eeuw. In de KB-collectie hebben we een, gelukkig niet herbonden, exemplaar in die oorspronkelijke papieren band. Het gaat om een religieus werkje, Dr. F. Theremin's, Avondstonden. In 't Nederduitsch uitgegeven door W.R. van Hoëvell, Candidaat tot den H. Dienst bij 't Provinciaal Kerkbestuur van Vriesland.


Dr. F. Theremin's, Avondstonden (1836)
Het boekje werd uitgegeven in Groningen door Boek- en Steendrukker J. Oomkens in 1836. Een advertentie verscheen in de Gorninger Courant op 7 juni 1836. Tot einde 1839 verschenen advertenties voor deze uitgave van de Berlijnse predikant Franz Theremin (1780-1846). De oorspronkelijke editie, Abendstunden, verscheen tussen 1833 en 1839 in drie delen.


Groninger Courant, 7 juni 1836
De vertaler was W.R. van Hoëvell (1812-1879) en het was een van de vroegste publicaties van deze student theologie in Groningen die later naar Nederlands-Indië ging en er verantwoordelijk werd voor het beheer van de kerkelijke belangen. Hij verzette zich tegen de slavenhandel en stond in contact met Multatuli. Over diens Max Havelaar zou hij zeggen dat het zo'n mooi boek was dat een 'rilling' door het hele land had doen gaan.

Niet alle teksten in het boekje werden door hem vertaald; in het voorwoord liet hij weten dat de vertaling van 'Het ontwaken' en die van 'Over de geestelijke welsprekendheid' van twee andere vertalers waren en eerder in tijdschriften waren verschenen. Dat was bijna 20% van het boekje.


Dr. F. Theremin's, Avondstonden (1836, pagina 47)
Het is een keurig negentiende-eeuws boekje, met een titelpagina die zes verschillende soorten en corpsen letters demonstreert waarover drukker Jan Oomkens (1779-1844) kon beschikken.


Dr. F. Theremin's, Avondstonden (1836, titelpagina)
Het KB-exemplaar bevat een opdrachtje van de vertaler: 'Aan mijnen vriend J. de Wal van Hoëvell'. De Wal was een van zijn studievrienden die bij zijn vertrek naar Indië een gedicht voor hem schreef.

Dr. F. Theremin's, Avondstonden (1836, opdracht)
Kortom, een bijzonder exemplaar van een vroeg boekje van een bijzondere man, maar de bijzonderheid van het omslag staat daar los van.

De in zwart gedrukte en omkaderde titel op het omslag is een trompe-l'oeil van een afbladderend affiche, dat rechtsboven en rechtsonder nog is vastgepind - een klein ornamentje duidt dat aan.




Dr. F. Theremin's, Avondstonden (1836, omslag, details)
Linksonder begint het papier om te krullen en aan de bovenzijde links is dat al verder gevorderd. De bovenzijde is bovendien zodanig ver omgekruld dat op de zogenaamde achterzijde van dat imaginaire vel te lezen staat:

'Ter Boek- en Steendrukkerij J. Oomkens' - door het 'omkrullen' zijn niet alle letters meer in hun geheel zichtbaar.


Dr. F. Theremin's, Avondstonden (1836, omslag, detail)
Dit omslag heeft in zijn speelsheid niets te maken met de inhoud van het prekerige boekje - 'een dood is ons bestaan op aarde' is de meest opgewekte grondgedachte van Theremin. Maar de speelsheid adverteert wel de vaardigheden van de drukkerij die met een combinatie van lithodruk en typografie een boekje maakte dat tussen andere theologische traktaten in een boekhandel direct zou opvallen.

De andere vroege publicaties van Van Hoëvell, zoals Harp en psalter (1837) en Anacreontische zangen (1832) hebben op het omslag een standaard decoratierand of een eenvoudig kader.

[Over de drukkerij schreef Abe Kuipers in het documentaire boek A. van der Veen Oomkens, een Groninger lettergieterij in de negentiende eeuw (1987).]

zondag 8 mei 2016

100. Bevrijdingsdag: ex-libris Anne en Margot Frank

Op 5 mei werd in New York bij Swann een exemplaar van een onbelangrijke editie van de sprookjes van Grimm verkocht: Aus Grimms Märchen. Het was een uitgave van Carl Konegen in Wenen, 1925. Maar dit exemplaar was heel bijzonder door zijn unieke herkomst. Het kwam uit de bibliotheek van Anne en Margot Frank.

Aus Grimms Märchen (1925) met de namen van Anne en Margot Frank
Volgens het veilinghuis Swann was het exemplaar achtergelaten op het Merwedeplein voordat het gezin onderdook, waarna het via een antiquariaat werd verkocht. De kinderen van de koper herkenden de namen later en schreven Otto Frank erover aan. Bij het boek zit correspondentie tussen de familie en de vader van Anne Frank. De vondst werd destijds gemeld in verschillende kranten, de Anne Frank Stichting leende het een tijd voor onderzoek en suggereerde dat het boek als geschenk welkom was.

Dat is er niet van gekomen. Het werd op bevrijdingsdag, 5 mei, dit jaar in New York geveild met een schatting van $20.000-$30.000. De nieuwe eigenaar betaalde er $62.500 voor. Dat was niet de Anne Frank Stichting, maar het Museum of World War II bij Boston.

Margot Frank zette in het boek enkele ex-librisstempeltjes.

Aus Grimms Märchen (1925) met stempeltjes van Margot Frank

woensdag 4 mei 2016

99. Artists & Others

Het ding is af, schreef Gorter toen hij de laatste regels van zijn gedicht Mei had neergepend. Het is nu mei en ons ding is ook af.

Een stapel Artists & Others in uitgeversdoos

Gisteren arriveerde de eerste dozen met exemplaren van het boek Artists & Others. The Imaginative French Book in the 21st Century. Het is gemaakt bij gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in de Grolier Club in New York die eind mei opent. Dan zijn daar meer dan 70 boeken uit de Collectie Koopman te zien. Allemaal gepubliceerd vanaf de laatste eeuwwisseling.

De tentoonstelling toont aan de hand van zes thema's, zoals 'globalism', 'craft', 'bodily integrity', en 'fluidity of traditions' hoe thema's uit de moderne kunst zich manifesteren in moderne kunstenaarsboeken en grafisch ontwerp. Een van de aardige eigenschappen van die moderne lichting boeken is dat de twintigste-eeuwse grenzen tussen private press, graphic design, livre d'artiste en artist's book worden gelaten voor wat ze zijn: genres uit het verleden.



In het boek worden meer dan 200 boeken belicht en afgebeeld met foto's door mijn collega Jos Uljee, in de vormgeving van Huug Schipper|Studio Tint. De tekst werd geredigeerd door Clemens de Wolf en vertaald door Diane Butterman. Sponsor is de Stichting Fonds Anny Antoine/Louis Koopman. Uitgever: Vantilt.

Hieronder volgt de uitnodiging voor de verschillende evenementen in New York, eind mei, begin juni en eind juli. De tentoonstelling is te zien van 1 juni tot einde juli.