324. Boekencollage in Voorlinden: Harald Vlugt

Vorige week, bij een bezoek aan Museum Voorlinden, zag ik een kunstwerk dat met boeken is gemaakt. Daar heeft het museum een speciale verzameling van aangelegd over de jaren - zie eerdere blogs. Dit keer was het een portret gemaakt door Harald Vlugt (geboren 1957). 

Harald Vlugt, 'Shadow of Your Smile' (1996)
Collectie Museum Voorlinden
[© Harald Vlugt, afgebeeld met toestemming van de kunstenaar]

Van een afstand is een vaag portret herkenbaar. Het werk dat bijna twee bij twee meter meet, is getiteld: 'Shadow of Your Smile' - het stamt uit 1996.

Zodra je dichterbij komt zie je dat het is opgebouwd uit kleine elementen, ongeveer zoals een televisiebeeld is opgebouwd uit pixels.

Voor het portret heeft de kunstenaar pocketboeken aan stukken gesneden en die binnen de lijst gerangschikt. Het portret kon ontstaan dankzij de verschillende kleuren papier - nu eens bruin, dan weer wit en alles daartussen. Maar ook doordat bij het snijden gedrukte teksten werden doorgeknipt, waardoor het zwart van de inkt nu zichtbaar is. Bovendien waren van sommige boeken de snedes door de boekbinderij gekleurd. Er bevindt zich een klein rood boekje in de rechter benedenhoek van het portret. Ook waren niet alle pockets even dik en variëren de 'blokjes' in dikte. Met die verschillende elementen kon Vlugt kleuren en schaduwen aanbrengen voor zijn portret.

Harald Vlugt, 'Shadow of Your Smile' (1996): detail
Collectie Museum Voorlinden
[© Harald Vlugt, afgebeeld met toestemming van de kunstenaar]

Harald Vlugt, 'Shadow of Your Smile' (1996): detail
Collectie Museum Voorlinden
[© Harald Vlugt, afgebeeld met toestemming van de kunstenaar]

Het boek is in dit werk de functie van tekstdrager kwijtgeraakt. De inhoud is onleesbaar geworden; het boek als geheel bestaat niet meer, het is verknipt, opgedeeld, verspreid geraakt. Alleen is de basis van het boek, met inkt en kleur, overgebleven om een nieuw geheel te vormen: een portret.

Pocketboeken waren eigenlijk niet bedoeld om bewaard te worden. Ook niet per se om te worden weggegooid na lezing, maar ze werden vooral gemaakt om goedkoop te zijn en door iedereen gekocht te kunnen worden en om overal, bijvoorbeeld in de trein, gelezen te kunnen worden. Er zijn miljarden pocketboeken na lezing verdwenen, versnipperd, verregend.

Niet al die boekjes werden gedrukt op papier dat de eeuwigheid kan halen en dan is een tweede gebruik, zoals hier in een kunstwerk enerzijds een teken van tijdelijke redding, maar anderzijds bepalen de bouwstenen van het kunstwerk ook de tijdelijkheid van het kunstwerk: door de verzuring van het papier zal het misschien slechts een eeuw blijven bestaan en wat gebeurt er dan? Het papier wordt bros, donkerbruin, er vallen misschien gaten in en het geheel kan in elkaar storten als een kaartenhuis. Zo vertellen de boekjes alsnog een verhaal: een voorspelling.

De 'Smile' van het portret zal vager worden en die is al 'a Shadow of a Smile'.

Harald Vlugt,
'Geschiedenis des Vaderlands'
(1994)
[© Harald Vlugt, afgebeeld met toestemming van de kunstenaar]

Harald Vlugt maakt sculpturen, collages, grafiek en illustraties (kijk daarvoor op zijn website: Harald Vlugt). Hij heeft vaker boeken genomen als uitgangspunt voor zijn werk. Een sculptuur uit 1994 heeft als basis de ruggen van oude boekbanden genomen en de inhoud bestaat uit papiersnippers. 'Geschiedenis des Vaderlands' is de titel. Een ironische verwijzing naar de tijdelijke aard van elke geschiedschrijving.

323. Corona en boekkunstenaars (7): Ton Martens

Veel kunstenaars en drukkers sturen hun werk niet meteen naar de KB, maar sparen enkele uitgaven op om gezamenlijk op te sturen of langs te brengen. Ton Martens woont vlakbij de KB en komt ze meestal aanreiken met het bijkomend voordeel van een korte uitleg. Tijdens de COVID-periode van de afgelopen jaren waren zulke bezoekjes minder frequent. Onlangs bracht hij weer een partijtje boeken en daarbij was een klein boekje in kleine oplage gemaakt voor de eerste verjaardag van zijn kleinzoon Manne. De techniek daarvan is zo curieus dat ik het graag even toon.

Het Boekje voor Manne Martens-Visser telt 34 pagina's (omslag meegerekend), geplakt op dik karton met afgrond hoeken, zoals vaak bij boeken voor jonge kinderen. Het lijken linosneden te zijn, maar dat zijn het niet. De drukvorm waarmee de illustraties zijn overgebracht op papier is namelijk isoleermateriaal, in dit geval dunne polystyreen-platen. De afbeelding wordt er in spiegelbeeld in aangebracht, maar niet gesneden, zoals bij lino- of houtsneden, maar met de soldeerbout waarvan de hitte het polystyreen ogenblikkelijk laat wegslinken. Zo 'tekende' Ton Martens bijvoorbeeld een douche met de soldeerbout.

Ton Martens 'tekent' een douche met de isoleerbout

Teksten werden ook in spiegelbeeld 'getekend', maar niet in alle gevallen. Twee pagina's achterin, met het colofon, zijn juist in spiegelbeeld afgedrukt, als een soort geheimschrift.

Twee platen voor de titelpagina's van
Ton Martens, Boekje voor Manne Martens-Visser (2020)

Ton Martens,
Boekje voor Manne Martens-Visser (2020):
omslag

Behalve deze drukplaten gebruikte Martens sjablonen om gedeelten van een prent in andere kleuren te kunnen drukken. Hoewel de prentjes er eenvoudig uitzien en aansluiten op de belevingswereld van het jonge kind, zijn er voor bijna alle pagina's meerdere drukgangen nodig geweest. Op YouTube heeft Martens een korte film over de werkwijze geplaatst: 'The making of' Boekje voor Manne.

Ton Martens,
Boekje voor Manne Martens-Visser (2020):
douche en boom

Het colofon achterin (in spiegelbeeld) vermeldt dat de oplage tien exemplaren is en dat het gedrukt is in de wijk Clingendael in Den Haag tijdens de Coronacrisis'. Zie YouTube 'The making of' Boekje voor Manne.

Ton Martens,
Boekje voor Manne Martens-Visser (2020):
colofon

[Beelden overgenomen met toestemming van Ton Martens, 2022].

322. Corona en boekkunstenaars (6): Willem Winters

Wat is nog een boek en wat is geen boek meer? De criteria van de KB lijken rotsvast te zijn, maar de praktijk is grillig en bij mijn werk kom ik veel publicaties tegen die de grenzen van het boek lijken te hebben opgezocht: zijn zij nog wat wij onder een boek kunnen (of willen) verstaan? Om de zoveel tijd is het daarom nodig de aanschafcriteria te verduidelijken en te actualiseren. Voor de grote stroom boeken was dat voor Covid-19 al afgerond, maar voor de bijzondere collecties nog niet. Hoe rekbaar is het begrip boek als het bijzonder is?

Om de discussie daarover goed te kunnen voeren hebben collega's van de afdeling Documentverwerking materiaal verzameld dat volgens de harde Depot-criteria buiten de boot zou vallen. Ansichtkaarten bijvoorbeeld.

Post Card (uitgeverij Perio, 2020)

Een envelop met negen ansichtkaarten belandde zo op mijn bureau. Voor de tweede keer eigenlijk, want de eerste keer had ik dit als bijzonder aangemerkt. Bijzonder zeker, maar een boek?

De ansichtkaarten dateren uit de zeventiger en tachtiger jaren en zijn allemaal verzonden vanuit Duitsland, uit verschillende plaatsen, maar allemaal aan een en dezelfde ontvanger: 'Mevr. R. Else Heintz dra. litt.' Het is dus niet een willekeurig plukje kaarten!

Post Card (uitgeverij Perio, 2020)

Ze zijn aan de KB gestuurd door Uitgeverij Perio waarvan vele publicaties zijn opgenomen in de collectie. Maar is deze verzameling ook een publicatie? Ja, je kunt het zien als een kunstenaarsboek, of in elk geval een nieuwe publicatie met een bijzondere vorm. Een van de kaarten is niet verstuurd aan Dra Heintz. Dat is de enige kaart met een Engelse postzegel, dat wil zeggen: een reproductie, want het is een Engelstalige ansichtkaart van 'Zandvoort. Strandleven', die opnieuw is uitgegeven. Nostalgie, waarschijnlijk ook uit de jaren tachtig. Op deze kaart heeft uitgeverij Perio een nieuwe tekst afgedrukt en daaruit blijkt dat dit een onvervalste Covid-19-uitgave is - vandaar dat ik mijn serie hierover weer even voortzet.

Dit jaar die vakantie naar het Zonnige Zuiden, dat tropische eiland of het Hoge Noorden toch maar uitgesteld?

Of je nu thuis bent gebleven, of naar een te volle Nederlandse camping bent gegaan - ontspannen was het niet dit Coronajaar (later bleek dit pas het eerste Coronajaar). Perio-uitgevers Willem Winters en Anneke van Renssen boden daarom in 2020 deze uitgave als alternatief:

Houd de moed erin en geniet vanuit de luie stoel van een herfstreisje. Lekker wegdromen bij ansichtkaarten, verstuurd door vakantiegangers uit een (ver) verleden.

De Duitse kaarten zijn dus de illustraties bij deze opwekkende uitgave. De prentbriefkaarten tonen berglandschappen, kasteelinterieurs, stadjes in de sneeuw, eeuwenoude kerken, vakwerkhuizen en rivierbeddingen. Verboden gebieden, droomlandschappen, tijdens Covid.

Post Card (uitgeverij Perio, 2020)

En het bijzondere is, de uitgave staat niet op zichzelf, maar sluit naadloos aan op een eerdere uitgave van Perio uit 2005. Toen verscheen het boekje Post voor Else Heintz, over de vondst van de ansichtkaarten in een Leeuwarder antiquariaat. Daarin beschrijft Willem Winters de kaarten en de onderwerpen van de boodschappen aan Heintz. Als bijlage bij het boekje - natuurlijk! - een enveloppe met vijf ansichtkaarten aan Heintz. Deze keer verzonden vanuit Zwitserland, Engeland en Frankrijk. Althans: de set in de KB.

Winters zegt opzettelijk niet op zoek te zijn gegaan naar biografische gegevens van Heintz. Maar die zijn er wel. Via Delpher zijn vrij snel twee markante punten uit haar levensloop te vinden - voorlopig verder niets overigens. Namelijk: haar slagen voor het Diploma A aan het Vrijzinnig Christelijk Lyceum in Den Haag in juni 1938 én haar overlijden. Rosemarie Else Heintz werd op 3 november 1919 geboren en stierf op 10 augustus 1993. Zij werd na haar examen lerares op haar oude Haagse school en bleef daaraan levenslang verbonden. In de annonce staat verder:

"Für die Welt dasein" (Dietrich Bonhoeffer) was haar devies.