192. Artists' talks door Marinus van Dijke en Joyce Overheul

Afgelopen zondag was het gezellig druk in Museum Meermanno toen twee kunstenaars een presentatie over hun werk gaven. Twee geheel verschillend werkende kunstenaars, wier werk in de tentoonstelling De kunst van lezen nog tot 4 maart te zien zal zijn.

Het werk van de twee kunstenaars van deze middag is verbonden met de twee laatste thema’s in de tentoonstelling: je concentreren (zaal 5) en reageren (zaal 6). We zouden de titel van de tentoonstelling voor deze twee presentaties hebben kunnen omkeren: niet 'De kunst van lezen', maar: 'Het lezen van kunst'.

Marinus van Dijke

Marinus van Dijke, Eye (2013)

Kunstenaar Marinus van Dijk is in deze tentoonstelling vertegenwoordigd met het werk 'Eye' (oog) uit 2013. Het is een combinatie van een film (beelden met geluid) en een boek met foto's en tekeningen: elf tekeningen die de oogbewegingen van kippen volgen.

In de tentoonstelling relateerde ik zijn werk aan een uitspraak van de Franse auteur Georges Perec: 

Het oog concentreert zich niet op één woord, maar beweegt als een vogelkop heen en weer op zoek naar ‘voedsel’. 

Kunnen wij het heen-en-weergeloop van kippen vastleggen? Voor Eye is geprobeerd de bewegingen te registreren in potlood. De kunstenaar concentreerde zich op de ogen van enkele Bovans Brownkippen.

Marinus van Dijke, 28 januari 2017

Want lezen gaat niet in één richting: de ogen bewegen snel voorwaarts en achterwaarts langs een regel. Zelfs als wij dus heel geconcentreerd kijken of lezen. Dat is ook weer zo fascinerend, we kunnen het tegelijk wel én niet. Zeker niet aan één stuk, maar allerlei losse waarnemingen 'lezen' of liever interpreteren wij wel degelijke als één vloeiende beweging, als één zin of beweging. Daarom is het werk van Marinus van Dijke te zien in de zaal met het thema: Lezen is je concentreren.

Marinus van Dijke heeft naast 'Eye' veel meer gemaakt, meestal in relatie tot de natuur en vooral het landschap. Zo bestudeert hij al jaren één bepaalde duinvallei en maakte hij een wandeling door Ierland waarbij de route bepaald werd door een vouw in de kaart...

Hij liet verschillende van zijn projecten de revue passeren, waarbij duidelijk werd dat er steeds verschillende stadia zijn van ontdekken, doen, en bedenken van een uitwerking van de gevonden beelden. Zo voer hij ooit mee met een vissersschip langs de zeekust van Schouwen-Duiveland tot aan het werkeiland Neeltje Jans. Een door hem aan boord gemonteerde camera legde de kust vast met duinen die laag of iets hoger waren, bebouwing die zich soms voordeed, waarbij de boot soms dichter bij de kust voer en dan weer op grotere afstand ervan. Het duurde een paar jaar voordat Van Dijke besloot tekeningen te maken op basis van deze beelden. Dat gebeurde nadat hij gefascineerd raakte door de bewegingen die hij zag bij het langstrekken van de kust.

Door de deining van het schip leek de kuststreek zich niet gewoon als een horizontaal landschap aan hem voorbij te trekken, integendeel: die bewoog almaar op en neer, naar boven en naar beneden. Dat werd de basis voor zijn tekeningen en daaruit bleek dan weer dat de bewegingen soms klein en regelmatig en dan weer groot en onregelmatig zijn.

De schijnbaar chaotische of willekeurige tekeningen kregen er plotseling de status van een rapport bij.

Joyce Overheul

De tweede kunstenaar van de middag, Joyce Overheul, houdt zich in haar werk, anders dan Marinus van Dijke, juist met mensen bezig. Hun gedrag boeit haar; in haar ogen is menselijk gedrag bijna altijd vreemd of vervreemdend. Haar werk kan gezien worden als een sociaal experiment. Het bestuderen van social media kreeg zijn neerslag in het werk waarmee ze in deze tentoonstelling is vertegenwoordigd: De drie maanden uit het leven van Rogier (2013). 

Rogier, 17 jaar, scholier, stuurde talloze tweets de wereld in. Overheul verzamelde ze, redigeerde ze, voegde er foto’s aan toe die gebaseerd waren op foto's die Rogier zelf op Instagram had gepost en publiceerde het als De drie maanden uit het leven van Rogier. 

Dit werk is te zien in de laatste zaal, waar we de wisselwerking tussen scherm en papier, digitaal en fysiek, verkennen aan de hand van kunstwerken die van het ene medium iets in een ander medium maken, zoals Michael Mandibergs omvangrijke project om heel Wikipedia uit te printen. Stel u voor – de Nederlandse versie van die online encyclopedie telt al meer dan 1000 delen, de Engelse meer dan 7000. 

Joyce nam tweets van de jonge man en schreef er een lopend verhaal mee. Dat roept vragen op over hoe wij zulke teksten als lezer ervaren.

Overheul vertelde hoe zij vaak aan verschillende projecten tegelijk werkt en toonde beelden van wapens die nagemaakt waren van zachte materialen en ook een grote serie haakwerken die een kikker of een Big Mac voorstellen. Patronen die je zelf kunt haken.

Voor het twitterproject zocht zij naar een Nederlander die veel twitterde en ze kwam uit bij Rogier, die zij niet om toestemming vroeg. Op haar berichten reageerde hij niet, ze kwam niet met hem in contact. Na de publicatie (en een tentoonstelling van het boek en project in Utrecht) kwam zij met het project op televisie - bij Knevel en Van den Brink. Zij hoopte dat Rogier online zou reageren op de uitzending, maar een half uur voordat die begon twitterde Rogier dat hij ging slapen...

Joyce Overheul kijkt terug op Knevel en Van den Brink

Zijn ouders zaten wel te kijken en hoewel de naam van Rogier, die van zijn vriendin, zijn woonplaats, zijn grootste hobby - scaten - en zelfs een recent ongeluk daarbij de revue passeerden hadden zijn ouders niet het idee dat het boek over hun zoon ging.

Omroep Brabant pikte het bericht op. Hoewel Overheul nooit in Brabant heeft gewoond, werd zij wel geboren in het ziekenhuis in Den Bosch en daardoor was ze volgens de omroep een Bossche kunstenaar die aandacht verdiende van de lokale omroep.

Aantallen tweets en posts van Rogier in drie maanden

Het filmpje toont de (nagespeelde) eerste ontmoeting van kunstenaar en twitteraar. Rogier deed heel ontspannen en had geen bezwaar tegen de publicatie. Overheul was wel verbaasd dat hij meteen iets deed waarover hij nooit twitterde: hij stak een sigaret op. Daarover stuurde hij nooit een tweet de wereld in, omdat hij bang was dat zijn ouders zouden meelezen en dan zouden ze zijn rijlessen niet betalen... Ook iemand die bijna over alles twittert - inclusief eten en wcbezoek - en zelfs zoveel dat er een korte roman van te maken is, verzwijgt desondanks nog belangrijke zaken...

De discussie met het publiek spitste zich toe op de oorbaarheid van het project. Rogier was destijds minderjarig, er was geen toestemming gevraagd, ook niet aan de ouders. Wel had Overheul nagevraagd wat juridisch was toegestaan en door haar bewerking van de berichten en het namaken van de foto's was er niets illegaals aan het project. 

Maar sommigen in het publiek vonden toch dat het niet geoorloofd was. Het is misschien de eerste keer dat een discussie bij een tentoonstelling in Museum Meermanno niet gaat over vormgeving, lettertypen en de lange geschiedenis van het boek, maar over hedendaagse heikele juridische kwesties rond copyright en minderjarigheid. 

Het was een levendige middag met diverse standpunten van een geboeid publiek.

Volgende week: Jan Dirk van der Burg over zijn Tweetbundel.

Aanmelden voor deze middag (15.00-16.30 uur in Museum Meermanno) kan via: aanmelden@meermanno.nl  onder vermelding van 4 februari. (Kosten: €5,00 met museumjaarkaart en €10,00 zonder.)