44. Het Kunstenaarsboek: om te lezen of om te bekijken? (11)

Het verbergen van tekst of beeld is een techniek die bij kunstenaarsboeken vaak gebruikt wordt. De Amerikaanse kunstenares Shirley Sharoff doet dit ook. Een voorbeeld is het boek Les amazones sont parmi nous (De amazones zijn onder ons) uit 2005.

Shirley Sharoff, Les Amazones sont parmi nous (2005) 

Shirley Sharoff, Les Amazones sont parmi nous (2005) 

Ook hier in combinatie met uitgeknipte vormen. 

Shirley Sharoff, Les Amazones sont parmi nous (2005)

Maar in de rest van het boek wordt het verbergen anders toegepast. Kleiner formaat pagina's gaan schuil tussen grotere pagina's. Het boek is losbladig, en de volgorde kan eenvoudig veranderd worden. Alles om het boek minder statisch te maken.

Shirley Sharoff, Les Amazones sont parmi nous (2005)

We zien drie verschillende formaten in lagen over elkaar. Op de onderste illustratie is er verder gebladerd.

[Wordt vervolgd.]

43. Leopardi's bibliotheek: met wijdopen ramen

We waren een middag, avond, nacht en ochtend in Recanati, het geboortestadje van dichter en denker Giacomo Leopardi (1798-1837) dat in de vorm van een maansikkel op een berg in de Italiaanse streek de Marken ligt. 

Ingang tot de bibliotheek van Casa Leopardi

De mist nam eerst het landschap en tegen de avond ook het stadje in de armen en er was niet een terrasje te vinden om genietend van een vroege avonddronk te zien hoe de oudere bevolking zich op het plein verzamelde voor een gesprekje, terwijl kinderen en honden werden gelucht en getoond. Er was geen bar te vinden (behalve in ons hotel). Het was weliswaar twintig graden Celcius, maar de wintermode was het enige wat we te zien kregen: men haastte zich naar huis en toen we na het diner naar het hotel liepen, was het stadje een decor, een spookstad, gevels waarachter niet eens levens vermoed konden worden.

Dat soort geëmmer maakt zich al gauw meester van de Italiëganger. Wij zagen eerst een tentoonstelling over Leopardi's boeken in de kelders van zijn geboortehuis en toen de bibliotheek op de tweede verdieping.

Over Leopardi (en ook over zijn eveneens schrijvende en verzamelende vader) is in de collectie van de KB veel te vinden. Kees Verheul schreef lang geleden een fraai NRC-artikel over de poëzie van Leopardi.

U moet zelf maar even zoeken naar wat er van hem in het Nederlands vertaald is, want ik ben met vakantie en doe even niets.

Catalogus van de tentoonstelling over Leopardi's boeken met ansichtkaarten

Wel dacht ik, terwijl we van de ene naar de andere kamer van de bibliotheek werden gedreven - de verplichte 'visite guidata' met veel cijfers en jaartallen en anekdoten waar de groep Italianen duidelijk van onder de indruk was al werd er luid doorheen gekakeld - en ik de matige staat van de boeken aanzag, voor zover koorden, glazen platen en verbodsbordjes het lezen van rugtitels en het zien van boeken toelieten, dat mijn collega's van de afdeling collectiebehoud hier waarschijnlijk veel plezier aan zouden kunnen beleven. Schimmel! Insecten! Temperatuurwisselingen! Een genot voor experts.

De ramen stonden wijdopen, om geen enkele invloed van zonlicht, vocht en temperatuurschommelingen buiten te sluiten. 

De bibliotheek is natuurlijk historisch interessant, als familiebibliotheek, als plaats waar de kleine Leopardi vele talen leerde lezen, als onderzoeksgebied voor het leesgedrag van Leopardi, en als document voor een fase in de Europese en Italiaanse cultuur; maar ik kreeg toch ook de indruk dat er niet éen boek was dat je niet elders in betere staat zou kunnen aantreffen, laat staan in een betere editie, of bijzonderder druk. Het smaakte naar iets groots maar toch gemiddelds. De boekbanden leken mij er niet echt goed aan toe, en de vraag of ze een restauratie waard zijn, kan ik moeilijk beantwoorden. Misschien valt het wel mee.

Maar topstukken werden niet getoond. Ja, er zijn enkele jeugdhandschriften, omdat de familie die bewaarde. De rest van zijn nalatenschap is in Napels - want Leopardi trok Italië in en kwam nooit meer terug in Recanati. Ook niet als lijk, hij is begraven in Napels. 

Enkele boeken in de tentoonstelling Giacomo dei Libri 

De volgende ochtend lag Recanati er zonovergoten bij, de hitte bekroop en overwon de berg, terwijl de bus ons terug bracht naar de kust.

Intussen hebben de gedichten en gedachten van Leopardi - los van de boeken die hij las - een eigen bibliotheek gevormd, waarvan een deel in de KB is en, mag ik hopen, een deel bij u thuis in de kast staat of op uw e-reader is gedownload. Heerlijk, om bij een open raam te lezen. Om voor te lezen ook.

42. Het Kunstenaarsboek: om te lezen of om te bekijken? (10)

Kunstenaars manipuleren de structuur van het boek, maar ook de tekst, om tot een nieuwe betekenis te komen. Een veel gebruikte benadering is er een waarbij woorden of beelden verborgen worden. Ik zal twee voorbeelden geven, vandaag het eerste. Deze is (opnieuw) afkomstig uit een boek van Gervais Jassaud.

Claude Minière, Stephen Buckley, Chroniques (1993)

In 1993 publiceerde Jassaud de uitgave Chroniques van Claude Minière met illustraties van Stephen Buckley. Hierin zijn de illustraties en de woorden aangebracht op vierkante bladen, maar de uitgever heeft de vellen ervan zodanig ingesneden en gevouwen, dat er flappen over de pagina's vallen. Soms zijn de woorden of de schildering daarop aangebracht, soms eronder, soms half erop en half eronder.

Claude Minière, Stephen Buckley, Chroniques (1993)

Claude Minière, Stephen Buckley, Chroniques (1993)

Het betekent dat de lezer steeds aan het werk moet om de tekst of om de afbeelding geheel te zien te krijgen en dus te completeren. Vaak zie je maar één deel. Of je moet onder de tekst op zoek naar de afbeelding, en andersom, onder de schildering op zoek naar de tekst. Dit activeren van de lezer speelt voor deze uitgever een grote rol bij de productie van zijn boeken. Hij maakt de ontwerpen ervoor dan ook altijd zelf. En het gaat dan nooit gewoon om het omslaan van de pagina's. Het nut ervan is dat de geactiveerde lezer een veel bewuster kijker wordt, en niet zomaar een consument van het boek is, maar een medespeler.

Claude Minière, Stephen Buckley, Chroniques (1993)

Op de website over de Collectie Koopman van de KB is een filmpje te zien met alle mogelijkheden van het bladeren.

[Wordt vervolgd.]