49. De Literaire Loodgieters Compleet

Een jaar geleden konden wij uit de directe omgeving van de legendarische Literaire Loodgieters een flink aantal publicaties kopen om de collectie van de KB te completeren. Volgens de bibliografie van deze private press (derde druk, 1986) miste nog één uitgave, een felicitatiekaart voor Simon Carmiggelt uit 1981.

De Literaire Loodgieters waren Ewald Spieker, Rudi Albert Broens en Pierre Roth - de derde werkte daadwerkelijk als loodgieter. Ze drukten vooral gelegenheidsuitgaven in minieme oplagen. Binnenkort meer daarover, maar nu wilde ik alleen even zeggen dat de KB-collectie gecompleteerd is. Op Marktplaats.nl vond ik de Carmiggeltkaart, gedrukt op spiegelend karton.

Felicitatiekaart voor S. Carmiggelt. Amsterdam, De Literaire Loodgieters, 1981

[Zie ook het KB-blog over de completering van de collectie.]

48. Aan de Ronde Tafel in Bern

Vandaag wordt in Bern, aan de Nationale Bibliotheek van Zwitserland, het colloquium 'Unicum, unique artists's books - phenomenon or paradox' gehouden. De titel is ook in het Frans en Duits gesteld uiteraard.

Affiche en programmaboekje van
'Unicum, unique artist's books - phenomenon or paradox' (november 2014)

Morgen, zaterdag, worden twee rondetafelgesprekken georganiseerd over het uitgeven van kunstenaarsboeken in oplage én over de wijze waarop die op internet gepresenteerd kunnen worden. De organisatoren - Philippe Kaenel en Susanne Bieri - hebben mij uitgenodigd om in de tweede Ronde tafel mijn ervaringen met de website over de Collectie Koopman te vertellen. De thema's die ik ze aanreikte waren: copyright, onderhoud, technische innovaties, webarchivering, 'free access', samenwerking met andere websites, publieksparticipatie.

Programmaboekje van 'Unicum, unique artist's books - phenomenon or paradox'
(november 2014)

De reden voor de rondetafelconferentie is het plan om een website aan Zwitserland als cultureel platform voor kunstenaarsboeken te ontwikkelen. Het onderzoeksproject 'Die Künstler und die Bücher (1880-2015). Die Schweiz als kulturelle Plattform' is de uitkomst van een jarenlange voorbereiding. In Lausanne sprak ik al eerder over de mogelijkheden voor het kunstenaarsboek op internet. Nu zal ik waarschijnlijk - de discussie kan alle kanten op gaan - hameren op de noodzaak van te voren te regelen hoe de site in de toekomst zal worden onderhouden, zowel inhoudelijk als technisch. Een website beginnen kan iedereen, maar hem in leven houden is een ander verhaal.

47. Brieven van twee broers

Sinds dinsdag staan op mijn bureau vier dozen met de briefwisseling tussen de broers Venemans, in bruikleen gekregen van de familie voor een artikel.

Pieter Johannes Venemans (1907-1995) was boekhandelaar en uitgever, aanvankelijk bij Rozenbeek & Venemans in Hilversum, later bij Boekhandel Dijkhoffz in Den Haag, de befaamde winkel op De Plaats, waar nu een restaurant gevestigd is. Zijn iets jongere broer Bernard Albert Venemans (1908-1992) studeerde theologie en werd beroepen als dominee in Friesland.

De drukpers van de Marnix Pers

De broers kochten samen een drukpersje dat in hun ouderlijk huis in Amsterdam werd opgesteld. Tussen 1932 en 1946 drukten ze daar voor hun  plezier een aantal boekjes, veelal voor gelegenheden, zoals verlovingen en huwelijken. De pers heette De Marnix Pers. Voor Het ideale boek (2010) schreef ik een artikel over deze private press, waarvoor ik me baseerde op brieven en proeven in de Koninklijke Bibliotheek, Museum Meermanno en het Letterkundig Museum.

Correspondentie van de gebroeders Venemans
(particuliere collectie)

Een paar jaar later werd ik benaderd door Cees Venemans, zoon van B.A., die de archiefexemplaren van zijn vader aan de KB schonk. Daarbij kwam ook de foto van het drukpersje te voorschijn. Maar, meer nog, er bleek ook een levenslange briefwisseling tussen de broers te hebben bestaan waarin allerlei wederwaardigheden over de Marnix Pers werden besproken. De afstand Amsterdam/Den Haag - Friesland zorgde er zo voor dat we nu veel meer over de Marnix Pers te weten kunnen komen. Die brieven zal ik nu gebruiken voor een vervolgartikel. 

Correspondentie van de gebroeders Venemans
(particuliere collectie)

46. Een koekje van eigen deeg

Afgelopen maandag gaven mijn collega Rens Top en ik een presentatie van boeken en boekbanden uit de Collectie Koopman aan een gezelschap met leden van de Stichting Handboekbinden. Ze kregen enkele highlights uit de verzameling voorgeschoteld zoals het eerste boek met illustraties van Fernand Léger uit 1918, maar ook moderne uitgaven.

Fernand Léger, illustratie voor Blaise Cendrars, J'ai tué  (1918)

Na de eerste Koopman Prijs voor Boekbanden hebben we nooit een tweede georganiseerd (te veel werk, te voorspelbare uitkomst); wel hebben we vijf binders opdracht gegeven elk twee of drie boeken uit de collectie te binden. De banden van Pau Groenendijk, Anne Bossenbroek, Machteld Meeter, Marja Wilgenkamp en Anneke Linssen gingen van hand tot hand en lokten veel enthousiast en deskundig commentaar uit.

Tot slot kreeg ik van de organisatoren een 'koekje van eigen deeg'. Peter Knollenburg overhandigde mij een pakketje met een door hem gebonden boek.

Boekband door Peter Knollenburg, 2014

Het bandje bevat een uitgave die in 2011 door de Avalon Pers gedrukt is voor de speciale vrienden van Museum Meermanno, een door mij bezorgde brief van Oscar Wilde: A Letter (or what is left of it) by Oscar Wilde. Op de voorzijde is de handtekening van Wilde in facsimile gekalligrafeerd.

Een totaal onverwacht geschenk voor de collectie!

Boekband door Peter Knollenburg, 2014

45. Haagse vogels

De digitale versie van het achtiende- en negentiende-eeuwse platenboek Nederlandsche vogels van Sepp en Nozeman trok vanaf 2011 meer publiek dan we destijds dachten. Met de tentoonstelling en de facsimile-uitgave gaat het niet anders. De (overdrachtelijke) aaibaarheidsfactor van de vogel is kennelijk groot; ze zijn gewoon hot.

Dat kun je ook aflezen aan kleinere activiteiten die links en rechts opduiken. Zo kreeg ik afgelopen week van 'visual artist' Ton Martens (ik citeer zijn visitekaartje, maar zie ook zijn website) de uitgave Haagse vogels.

Haagse vogels (Grafische Werkplaats Den Haag, 2014)

Haagse vogels begint natuurlijk met de meest Haagse vogel van allen, de ooievaar uit het stadswapen, maar wordt gevolgd door een bont gezelschap: de penguin, zwaan, kip, duif, haan en andere vogels die ik niet kan determineren.

De omslag-ooievaar heeft een opschrift in zijn bek: 'in riso'. Het boekje is gedrukt op de zogeheten risograph, een digitale stencilmachine, een soort kopieerapparaat dat met drukinkt werkt (anders dan een laserprinter) en waarmee in diverse kleurgangen kan worden gedrukt. Het is een techniek die voor middelgrote partijen drukwerk efficiënt is.

Zo'n apparaat staat in de Grafische Werkplaats aan de Prinsengracht in Den Haag. Ton Martens begeleidt daar kunstenaars en liefhebbers van de Monday Printing Club, waarbij steeds gezamenlijk een boekje wordt gemaakt met de risograph. Op een YouTube fimpje legt Martens uit hoe het proces werkt.

Voor de boekjes gebruiken ze steeds twee kleuren, rood en blauw en gevouwen telt zo'n boekje standaard zestien pagina's (uitgaand van één vel A4-papier). 

Haagse vogels (Grafische Werkplaats Den Haag, 2014):
ongevouwen vel met de pagina's 2-9

Deze keer is een leporello ontstaan, waarbij de colofonpagina's in het midden niet zijn opengesneden en dus een beetje verborgen blijven. De elf deelnemers hebben er hun voornamen in vermeld. 

Haagse vogels (Grafische Werkplaats Den Haag, 2014)

[Ook gepubliceerd op het blog van de Koninklijke Bibliotheek.]