L I G A T U U R: 227. Zadkine's boekillustraties

Nog tot 3 maart is in Museum Beelden aan Zee een grote overzichtstentoonstelling van de beeldhouwwerken van Ossip Zadkine (1890-1967) te zien. Beeldhouwwerken van brons, steen en hout, monumentaal of intiem, abstract of figuratief. Er zijn ook gouaches te zien en die hangen dicht bij een kleine serie beelden van dichters en schrijvers zoals Alfred Jarry en Apollinaire.

Ossip Zadkine, 'Figure au bouquet de pinceaux' (gouache)

Een van de gouaches toont een figuur met 'boeket van penselen': aan een tafel zit een vrouwelijke figuur met glas, deels verborgen achter een grote vaas waarin geen bloemen maar penselen in allerlei kleuren zijn gestoken. Op de voorgrond zijn een tweede glas en een fles te zien en daarnaast een element dat we in zijn beelden bijna niet tegenkomen, maar wel in zijn werk dat gewijd is aan schrijvers: namelijk boeken en pagina's. In dit geval een opengeslagen blad, zo te zien met tekst (en bijvoorbeeld niet een partituur), maar het geheel is eerder een tijdschriftachtig object dan een boek of een krant. Geen plaatjes, geen kolommen, geen afzonderlijke alinea's, maar een doorlopende tekst. Opvallend is dat de linkermarge van de rechterpagina bijna transparant geschilderd is waardoor door het object heen de tafel zichtbaar is, wat een extra ruimtelijk effect geeft.

Ossip Zadkine, ontwerp voor een monument voor Alfred Jarry (1938)

Zo'n soort object, slap als een tijdschrift, is ook onderdeel van een beeld van Alfred Jarry, een klein uitgevoerde studie (uit 1938) voor het monument dat uiteindelijk pas in 1968 werd uitgevoerd in het Franse plaatsje Laval. Alfred Jarry - uitvinder van de 'patafysica (de wetenschap van de denkbeeldige oplossingen) - legt één hand op het geschrift, terwijl hij met zijn andere hand in tegengestelde richting wijst.

Ossip Zadkine, De dichteres (1954)

Een van de veelvuldig door hem afgebeelde symbolen is de lier, zoals bij beelden van Orpheus of van 'De dichteres' uit 1954, een half rechtop zittende figuur van brons.

Niet te zien in de tentoonstelling zijn de boekillustraties van Zadkine. In de Collectie Koopman van de KB bevinden zich enkele Franstalige boeken met etsen van Zadkine. Zes etsen begeleiden de gedichten van Robert Ganzo: in zijn bundel Lespugue klinkt zoals altijd de sfeer van zijn geboorteland Venezuela door: rondingen en slangen, licht en parelmoer, schaduwen en aarde - de wereld van Ganzo sprankelt altijd. (Zie over deze liefdesgedichten de website van de KB: Lespugue.)

Ossip Zadkine, ets voor Lespugue (1966)

Deze geïllustreerde editie verscheen in 1966 toen Zadkine 76 jaar was. De etsen zijn gesigneerd met zijn initialen: O.Z. Ze werden gedrukt op de handpers van Jacques David in Parijs, de meeste op één pagina, een enkele over twee pagina's. Het thema van alle etsen is omhelzing, omstrengeling. Ze lijken sterk op schetsen, zoals een beeldhouwer die maakt voor zijn beelden, met arceringen voor de schaduwgebieden langs de rug of het onderbeen.

Robert Ganzo, Lespugue (1966): colofon

Onder het colofon staan de handtekeningen van Ganzo en Zadkine bij elkaar.

Zadkine illustreerde zeker tien boeken, hoewel de helft ervan maar één bijdrage van hem bevat naast bijdragen van andere kunstenaars. De andere vijf laten litho's of etsen zien en zijn allemaal in de jaren zestig - dus vrij laat in zijn carrière - ontstaan, hoogstwaarschijnlijk geheel op verzoek van de uitgevers. De enige uitzondering is een litho die in 1948 al werd gedrukt in Camille Bryans La chair et les mots. Meestal bleef het bij één illustratie; alleen bij de gedichten van Robert Ganzo (zes etsen) en die van Apollinaire (tien etsen) werd flink uitgepakt.

In de tentoonstelling zijn die etsen niet te zien, maar wel honderd beelden en die lokken nog steeds reacties uit, zoals het beeld 'Boeddha' uit 1919 laat zien.