258. H.N. Werkman: compleet en incompleet

Van drukker/kunstenaar H.N. Werkman zijn een aantal uitgaven zo zeldzaam, dat zelfs de onvoltooide exemplaren bijzonder zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor Hot Printing (de KB heeft een compleet exemplaar, het boekje mét alle losse prenten), maar ook voor het uitgaafje Pesach 1936 waarin een prent is opgenomen met de titel ‘Tusschen de keerkringen’. 

Pesach 1936 (in vitrine KB Den Haag, december 2019)

Daarvan bezit de KB sinds kort een incompleet exemplaar. Wat ontbreekt zijn twee teksten van Werkman. Hij nam deze over uit twee eerdere publicaties: een daarvan is Hot Printing, de andere is Februari aanbieding. Deze dateren uit 1935 en 1936, terwijl Pesach 1936 rond Pasen van 1936 moet zijn gemaakt. Voorop staat een afbeelding van een rabbi. 

De afbeelding boven is gemaakt terwijl het boek in de vitrine bij de afdeling Bijzondere Collecties staat - daar staat het nog een maandje; vandaar de weerspiegeling van de letters 'tie'.

Dat de teksten ontbreken is eigenlijk niet zo erg. Werkman zelf schreef namelijk – aan de fotograaf Paul Guermonprez – dat alleen het omslag en de tekening op de middenpagina’s van belang waren: ‘de tekst is betrekkelijk bijzaak’. Bovendien: elk exemplaar bevat andere teksten en een aantal van die teksten heeft de KB bij het exemplaar van Hot Printing.

Beide illustraties zijn in elk exemplaar met de hand getekend, met de handrol, een drukkersinstrument dat normaal niet voor tekeningen werd gebruikt. Met de zijkant ervan kon Werkman vrij snel schetsen maken. De diagonale kleurenstroken zijn gerold. Ook gebruikte hij sjablonen (voor de pijlen). De titel is gezet uit het lettertype Cheltenham. 

April 1937 (Apologien) (in vitrine KB, Den Haag, december 2019)

Voor de kunstenaarsvereniging De Ploeg in Groningen maakte Werkman de uitgave April 1937, ook bekend als Apologien vanwege de belangrijkste tekst daarin (door de schilder Johan Dijkstra). Het omslag is een druksel met twee koppen en profil. Hiervoor combineerde Werkman linoleumsneden met druksels van los zetmateriaal. Deze uitgave is wel compleet, inclusief het vignet van De Ploeg op het omslag dat in sommige exemplaren ontbreekt.

Te zien in de vitrine Bijzondere Collecties in de KB Den Haag (tot medio januari):
H.N. Werkman, Pesach 1936.
Groningen, H.N. Werkman, 1936
Incompleet: bevat alleen het omslag met illustratie van een rabbi en het middenblad met de illustratie ‘Tusschen de keerkringen’.
Dit was het exemplaar van ‘Fie en Siep’ [=Fie Werkman (dochter) en Siep van den Berg].
Aanvraagnummer: KW GW X100217.

April 1937 [Apologien]. Teksten van Johan Dijkstra en Hendrik de Vries.
Groningen, De Ploeg, 1937
Omslag H.N. Werkman (origineel ingekleurde linosnede)
Aanvraagnummer: KW GW X100211