Sommige luxe edities leiden een verborgen bestaan, soms wel langer dan honderd jaar. De eerste druk van Pan. Een gedicht van Herman Gorter kwam in 1912 uit bij W. Versluys in Amsterdam. Het boek werd gedrukt in een oplage van 2600 exemplaren op gewoon papier (met horizontale kettinglijnen) en gebonden in een witte linnen band. De titel staat in de linker bovenhoek op het voorplat, op de rug staat H. GORTER | PAN.
 |
| Herman Gorter, Pan (1912): titel op voorplat van luxe editie (boven) en gewone editie (onder) |
Maar er verscheen destijds ook een luxe editie, gebonden in heel perkament. Daarvan zijn mij twee exemplaren bekend: een is ooit via Catawiki verkocht en een ander bevond zich in de collectie van Max en Wilma Schuhmacher. Dat tweede exemplaar is onlangs geveild bij Zwiggelaar Auctions. Ik probeerde er online op te bieden voor de KB, maar technisch ging er iets fout. Het bleef aanvankelijk daardoor onverkocht - wat mij zeer verbaasde, maar in de naverkoop kon ik het alsnog voor de KB verwerven (samen met drie andere bundels die we al hadden) voor een magere €200.
De socialistische gedichten van Gorter zijn nu eenmaal minder populair dan in zijn eigen tijd.
 |
| Herman Gorter, Pan (1912): rugtitel op luxe exemplaar (links) en gewoon exemplaar (rechts) |
De luxe editie is twee keer zo dik uitgevallen als de gewone en daarom is voor de rugtitel een andere letter gebruikt, die niet, zoals bij de gewone editie, compact en verlengd is.
De dikte is ontstaan omdat er ander papier is gebruikt. De luxe exemplaren zijn gedrukt handgemaakt papier met het watermerk van Van Gelder Zonen.
 |
| Watermerk in luxe editie van Herman Gorter, Pan (1912) |
Eigenlijk is het papier wat minder geschikt om het gedicht op te drukken wat al blijkt op de pagina met een verantwoording door de auteur. Hij schrijft onder andere dat een deel van het gedicht eerder verscheen en toen werd opgedragen aan Anton Pannekoek in Bremen. De letter B in de gewone editie is helder, maar op het grovere papier van de luxe editie zijn de boogjes van de B bijna weggevallen en lijkt er niet Bremen maar Eremen te staan.
Geen van beide exemplaren bevat sporen van eerdere verzamelaars, laat staan die van uitgever of auteur, terwijl ik me toch niets anders kan voorstellen dan dat W. Versluys enkele exemplaren speciaal voor zijn succesvolle auteur Gorter luxe liet drukken.
