154. Boeksymbolen op de Koninklijke Bibliotheek

De buitenmuren van de KB zijn sinds kort beplakt met kleurrijke vlakken die zijn omschreven als 'vrolijke boekbanden'. De intentie ervan is om de KB, het RKD, het Literatuurmuseum en het Kinderboekenmuseum beter herkenbaar te maken.

Boeken, zo is bedacht, zijn het gemeenschappelijke voertuig voor het doorgeven van kennis; ook al zijn dat vaak digitale boeken tegenwoordig. Maar dié kun je moeilijker afbeelden, want dan lijken ze niet op een boek.

En daar zijn we bij mijn eigenlijke onderwerp: de symboliek van het boek. Het digitale boek wordt niet gesymboliseerd door een server of een scherm, of een andere fysieke opslagplaats of wijze van raadplegen voor digitale kennis, maar door een fysiek boek, liefst een gebonden boek en liefst ook een beetje ouderwets boek, gebonden in leer met goudopdruk.

De boeken op de KB zijn ontworpen door bureau Mijksenaar en in het commentaar van de instellingen valt dit te lezen: 'Door de donkere achtergrond van de boekenkast krijg je diepte en lijkt het net of je een kijkje in het gebouw krijgt. De huisstijl van alle drie de instellingen komt terug in de kleuren van de boekbanden: KB-goud, RKD-groen, Kinderboekenmuseum-oranje en Literatuurmuseum-paars.'

Er is over nagedacht. Maar intenties en symbolen zijn verschillende zaken.

Interessant zijn hier twee dingen: ten eerste dat een bibliotheek (de KB) de zichtbaarheid wil vergroten door 'vrolijke boekbanden' te tonen en ten tweede dat het helemaal geen boekbanden zijn. In de symboliek van het boek is dat namelijk eigenaardig.

Vanaf de Middeleeuwen zijn boeken als symbool gebruikt, kijk maar naar standbeelden waar bij de geleerdheid, rechtvaardigheid of eerbiedwaardigheid van een heilige wordt gesymboliseerd door een dik boek van steen of hout.

Lezende heilige (beeld toegeschreven aan het atelier
van Jean de la Huerta) (15de eeuw)
(Musée des Beaux-Arts de Dijon)

Maar de vanzelfsprekendheid van zo'n symbool is in het digitale tijdperk ingrijpend veranderd. In reclames voor nieuwe modellen van computers bijvoorbeeld werd in de jaren negentig en ook daarna nog wel de opslagcapaciteit uitgedrukt door middel van een foto van een hele bibliotheek, vaak een rococo-bibliotheek met tientallen versierde kasten en nissen. Al die kennis paste nu in een klein kastje.

Dat bibliotheken zich zelf nu gaan afbeelden als bibliotheek kan als een andere fase hiervan worden gezien, maar ik denk eerder dat het eigenlijk het tegendeel is: de bibliotheek laat boeken zien, omdat het niet meer vanzelfsprekend is dat er boekenkasten in een bibliotheek staan. Een beroemd voorbeeld is de bibliotheek van Kansas in Missouri, waar lezers werd gevraagd welke boeken zij op de wanden wilden zien afgebeeld. Dit werd de Community Bookshelf, de boekenplank van de buurt. Deze boeken tonen een directe link tussen bibliotheek en lezer.

Kansas  City Public Library, Missouri

Deze boeken hebben duidelijke titels en vertegenwoordigen vele verschillende genres, perioden en onderwerpen. De KB-boeken hebben, zoals te zien is, alleen kleuren, geen titels, geen namen van uitgevers of auteurs, helemaal niets eigenlijk. Sterker: ze vertonen ook niet de typerende vlakken tussen de bindkoorden van een boekband, een kapitaalbandje, bestempelingen enzovoort. Niets verraadt dat deze kleurvlakken bedoeld zijn als boeken. Het boek wordt hier gesymboliseerd door niets meer dan een gekleurde rechthoek. De boekenplank als geheel wordt alleen gesuggereerd door de zwarte schaduwen die de diepte voorstellen.

Zulke boekenplanken vond je tot voor kort niet op of in bibliotheken. Ik ken eigenlijk maar één plek waar je zulke planken aantrof: meubelzaken, meubelboulevards, winkels waar wel kasten worden verkocht, maar waar geen echte boeken nodig zijn. Speciaal bedrukte kartonnen dozen vulden daar de lege planken om een indruk te geven van de mogelijkheden. Vaak toonden die overigens wel degelijk ook titels of auteurs op de 'ruggen'.

Dat is hier niet gebeurd. Het gaat dus eigenlijk niet om een boek-symboliek, maar om boekenplanken-symboliek.

De betekenis daarvan is nog onduidelijk. Misschien wil de bibliotheek zeggen: we hebben wel boeken, maar daar komt u niet voor. Dat is vast de intentie niet geweest, maar de symboliek gaat in deze tijd zijn eigen weg.