150. Kunstenaarsboeken in Johannesburg (9)

We moeten aannemen dat Robbin Ami Silverberg een goede nachtrust heeft kunnen genieten nadat ze de tentoonstelling over Zuid-Afrikaanse kunstenaarsboeken had geopend. Hoe dan ook, de volgende ochtend stond ze als keynote speaker genoteerd, als eerste in het ochtendprogramma van Booknesses. Busy days.

De wetenschappelijke vraag die organisator David Paton haar stelde was simpel, dat wil zeggen, makkelijk gevraagd en onmogelijk om te beantwoorden. Waarom maak je kunstenaarsboeken? Robbin besprak haar 'compulsion to make artists' books' in een persoonlijk, diepzinnig betoog dat ook een kijkje in haar huiskamer gaf, vooral haar boekenkasten. Daaruit selecteerde ze tien boeken, die haar om uiteenlopende redenen hebben gefascineerd, en vaak ook gestimuleerd. Deze boeken - welke anders? - zouden haar kunnen helpen om te verklaren waarom zij haar eigen kunstenaarsboeken wilde maken.

Robbin Ami Silverberg, Johannesburg, 25 maart 2017

Maar natuurlijk bleek al snel, dat dat was wat zij altijd al had gedaan: boeken maken. Ook als kind. Ze liet een tekening zien die ze op heel jonge leeftijd maakte. De titel daarvan was: 'The Book Bubble'. Het was een fantasiehuis waarin niet alleen ruimte was gemaakt voor een eigen boekenkamer op zolder, maar ook voor een boekenboom en een soort computer die ze benoemde als: 'Book a screen'.

Enkele van de voorbeelden die zij gaf tijdens haar toespraak waren boeken die haar hadden begeleid tijdens haar zoektocht naar haar eigen boeken. Ze hadden vaak bepaalde eigenschappen gemeen, zoals een essentiële kwaliteit die kunstenaarsboeken gemeen hebben, namelijk die van de aanraakbaarheid, de 'haptic' kwaliteit van papier, of van andere materialen. Dat zag ze bijvoorbeeld gedemonstreerd door de boeken van Bruno Munari en Filippo Marinetti. 

Bruno Munari

Lezen, zien en voelen hebben alles te maken met het maken van (nieuwe) verbindingen in onze hersens. Met associaties die ontstaan door letters of woordbeelden, en beelden, of delen daarvan, te koppelen aan herinneringen, woorden, beelden, geluiden en geuren, die bijna onmiddellijk - het gaat om heel snelle processen - de ervaring van het aanraken van het boek begeleiden. Deze associaties maken het boek daardoor meteen persoonlijk, het verhaal, het lezen, wordt meteen een individuele zaak. Dat maakt het lezen zo hyper-persoonlijk, bijna onberekenbaar individueel en onherhaalbaar. Het is daardoor meestal een unieke ervaring, onherhaalbaar, zelfs niet na te vertellen aan anderen. Kunstenaarsboeken proberen die onnavolgbare complexiteit van het lezen vaak te intensiveren.  

Een van haar redenen om boeken te maken was:

the desire to offer my readers this complex and dense experience we call reading[.]

Bij sommige boeken verandert het lezen niet alleen de lezer, maar ook het boek zelf. Kijk bijvoorbeeld naar het boek van Eileen Boxer, Report US (zie haar website, en een eerder blog daarover: blog No. 130). 

Robbin:

Literally the physical experience of reading marks the book. And the red fingerprints that now mark its pages make the reader both a collaborator in the act of making of Report US, as it suggests we all are complicit in the terrible violence. This book fulfills my compulsion as the 'maker' along with that of the 'reader'- to use our hands.

Een verwant idee over het maken van kunstenaarsboeken hangt samen met het verlangen om een boek te maken dat over zichzelf uitspraken doet. Boekhistorici vinden meestal dat elk boek dat doet, al zijn de middelen niet steeds het gevolg van bewuste keuzes. Het wordt juist interessant als de keuzes wel bewust zijn. Dan kun je zeggen (mijn parafrase): op de een of andere manier is het maken van een boek de manier om over een boek na te denken en, zou je kunnen zeggen, is het boek aan het denken over zichzelf en gaat uiteindelijk ieder boek over een boek. (Of, zoals ik dan zou formuleren: In a way, making a book is thinking about a book, and a book is about thinking about books.)

Het materiaal waarvan een boek is gemaakt - Robbin maakt haar eigen papier, vaak weer ander papier, voor haar boeken  - is van even groot belang:

It's an activated substrate and essential partner in the read.

[en:]

Certainly, my personal focus on content and ideas, mixed with my commitment to hand craft, along with my obsession with materiality, while still loving to both write & make images... Making artists' books is an obvious mash-up of all these tendencies.