212. Nergens anders: een oorlogsuitgave van Jan Praas

Boeken die nergens anders te vinden zijn dan in de KB, dat zijn altijd leuke aanwinsten. Vandaag ontving ik het boekje Expositie door Jan Praas, in 1942 gedrukt bij Drukkerij Koenders in Jutphaas.

Er zijn destijds maar zestien exemplaren gedrukt. Hoewel Dirk de Jong in zijn bibliografie Het vrije boek in onvrije tijd het boekje keurig beschrijft, is er geen exemplaar in zijn collectie (nu in Leiden) overgeleverd, en kennelijk ook nergens anders. De Jong meldt dat het monogram op het omslag staat voor de tekenaar ervan: Henk Doornekamp (geboren 1930).

Omslag en titelpagina (detail) van
Jan Praas, Expositie (1942)

Jan Praas leefde van 1921 tot 2011. In 1942 studeerde hij Nederlands in Amsterdam. Hij woonde in Utrecht en was daar een spil in literaire netwerken tijdens de oorlog. Hij werd de oprichter van het tijdschrift Parade der Profeten (1944-1945), waarvan de belangrijkste medewerker W.F. Hermans was. 

De titel Expositie verwijst niet naar een tentoonstelling, maar naar het eerste bedrijf van een klassiek toneelstuk, zoals de dichter zelf in het colofon uitlegt.

Colofon in Jan Praas, Expositie (1942)

Op de titelpagina is de naam van de drukkerij gedrukt: Drukkerij Koenders. Die was gevestigd aan de Utrechtestraatweg. nummer 76a, te Jutphaas. In het colofon werden de naam van drukker en drukkerij met de pen ingevuld: E. Koenders. Beetje eigenaardig.

De belettering op de rug is speels.

Jan Praas, Expositie (1942)

De gedichten zijn geschreven in 1942 en de keuze is zo gemaakt, althans dat legt de dichter ook weer in het colofon uit, dat al zijn genres worden vertegenwoordigd, dus niet alleen de gedichten met 'poëtische waarde', maar ook verzen met een 'rechtstreekse gemoedsuitdrukking'en het 'humoristische en luchtiger genre'. Overigens waren de gedichten - oplage immers zestien exemplaren - nadrukkelijk alleen bestemd voor 'enkele vrienden'.

Achterin zijn de exemplaren genummerd en gesigneerd door auteur en drukker. Dit is exemplaar nummer 3.

Waar gaan ze over? Over vissers bij een sluis, de wens om fel te leven, treinreizen, liefde, herinneringen aan vroeger (let wel, de dichter is net twintig jaar oud) en er is maar één gedicht waarin de oorlog aan de orde komt. Dat is in het korte gedicht 'Amsterdam 1942':

Amsterdam 1942

Achter de glazen wanden
van Amsterdam's Amstelstation,
hieven hoge gebouwen hun randen;
door de nacht drong een ver carillon,
dat met tien cadansvolle slagen,
vertolkte, wat ieder vernam,
die verduisterd Amsterdam
om verlossing voelde vragen.

                               Utrecht, 10/9 '42

De KB heeft honderden clandestiene en illegale uitgaven. Deze moet nog worden beschreven, maar zal binnenkort beschikbaar zijn.

Twee jaar later verscheen het gedichtje over Amsterdam - met kleine aanpassingen - in een nog zeldzamer bundeltje van Praas: Spervuur in inkt (1944). Dat werd getypt in acht à tien exemplaren en van illustraties voorzien door Hans Aalderink. Deze bundel bevatte alleen maar oorlogsgedichten over Joden op transport, angst voor aanhouding, munitiedepots en dergelijke.

Uit Jan Praas, Spervuur in inkt (1944)
met tekening door Hans Aalderink