239. Eerste KB-aanwinst via Twitter

Op 12 maart ontspon zich een korte discussie op Twitter over een tweedehands uitgave met de titel Oom Tom.

Antiquaar Rob de Bree van De Zilveren Eeuw verkoopt boeken, prenten, drukwerk en handschriften uit de 'Zilveren Eeuw', dat wil zeggen uit de periode 1670-1880 (met de nadruk op 1750-1830), vooral Nederlands, Frans, Duits en Engels materiaal. Maar nu was er iets binnengekomen waarvoor hij geen klanten had. Het levensverhaal van Oom Tom namelijk.

Twitter, 12 maart 2019

Hij bood het boekje via Twitter gratis aan, dat wil zeggen tegen verzendkosten. De UVA reageerde bij monde van Reinder Storm die constateerde dat het boekje nergens aanwezig leek te zijn en noemde de KB als mogelijk geïnteresseerde, waarna de tweet werd opgenomen door Don van der Putten, medewerker social media en webcare van de KB, die mij vroeg of dit boekje wat voor de KB was. Hij reageerde alvast met een voorlopig antwoord. 

De Zilveren Eeuw waarschuwde wel: 'Maar als iemand het boekje eerder bestelt, ben je te laat! Het is alleen op Twitter getoond.'

Intussen had ik gebeld met de antiquaar en het boekje voor de KB besteld, want het blijkt inderdaad een zeldzame negentiende-eeuwse uitgave te zijn, die in geen openbare of wetenschappelijke bibliotheek aanwezig is.

Bandje van Oom Tom

Uit het telefoongesprek bleek dat het boekje met oudere werken samen was aangeschaft, dat het zeker niet in perfecte toestand was, dat er wormgaatjes in waren aangetroffen, bladzijden los lagen, een later bibliotheekbandje het oorspronkelijke omslag had vervangen en dat het nog riekte naar een boerenstal.

Oom Tom. Zijn levensgeschiedenis van 1789 tot 1877

Nu ligt het op mijn bureau om er iets over te schrijven. Op 25 maart was het in de KB ontvangen, maar het boekje heeft enige tijd doorgebracht in quarantaine. De KB heeft een speciale ruimte waar tweedehands boeken worden onderzocht op ongerechtigheden - schimmel, insecten, schade etc. - voordat ze de brede bedding van de boekenstroom mogen gaan volgen.

Oom Tom. Zijn levensgeschiedenis van 1789 tot 1877

Oom Tom bevat enkele litho's die zijn gedrukt bij de firma Tresling & Co in Amsterdam; de tekst is uitgegeven door M.S. Bromet in Amsterdam. De vertaler is anoniem, maar heeft kennelijk in Suriname gewoond en gewerkt, zoals valt op te maken uit de voetnoten. Op pagina 31 staat zo'n door 'De Vertaler' ondertekende voetnoot: 'Ik heb de uitdrukking: "Een neger mag niet denken!" dikwijls gehoord uit den mond van slavenhouders in de kolonie Suriname.' In het voorwoord schrijft de vertaler dat hij in Suriname ook heeft horen zeggen dat 'een neger geen ziel heeft'. Dat zijn in zijn ogen zondige oordelen - en dat de slavernij 'als een wettelijke instelling' heeft bestaan noemt hij een schandaal voor Nederland. Mijn gok is dat dit boekje vertaald is door een dominee die in Suriname beroepen is geweest.

Oom Tom is het verhaal van Josiah Henson (1789-1883). Op de titelpagina wordt geen jaar van uitgave vermeld, maar wel dat het zijn levensverhaal tot en met 1877 bevat en dat zou betekenen dat deze uitgave is verschenen tussen 1877 en 1883 (tenzij de vertaler en uitgever niet wisten dat hij in 1883 was overleden).

Henson was schrijver, abolitionist en dominee, geboren in slavernij in Maryland. Hij ontsnapte en week uit naar Canada waar hij een nederzetting stichtte met een school voor mensen die net als hij aan de slavernij ontsnapt waren. Hij schreef een autobiografie in 1849. Aangenomen is dat Harriet Beecher Stowe daarop haar titelfiguur heeft gebaseerd voor het boek Uncle Tom's Cabin (1852). Henson schreef daarop nog een keer zijn verhaal op (gepubliceerd in 1858) en tenslotte verscheen in 1876 weer een nieuwe editie van zijn levensverhaal onder de titel: Uncle Tom's Story of His Life: An Autobiography of the Rev. Josiah Henson (1876).

Uit de voetnoten maak ik op dat de vertaler Henson bij een van diens bezoeken aan Engeland persoonlijk heeft gesproken, maar het is wat onduidelijk of alle voetnoten echt van de Nederlandse vertaler zijn of van een Engelse redacteur. Deze uitgave is niet gebaseerd op de oorspronkelijke Amerikaanse uitgave, maar op een Engelse versie, en niet op de geautoriseerde vertaling, maar op een bewerking. De officiële vertaling werd in 1877 gepubliceerd in de vertaling van C.S. Adama van Scheltema.

Oom Tom's levensgeschiedenis van 1789 tot 1877 (1877) en Uncle Tom's Story of His Life (1877)

Dat was een kostbare uitgave in een linnen band gemodelleerd naar de Engelse editie van 1877. De titelpagina geeft de correcte titel, maar het omslag imiteert de Engelse uitgave ook in de belettering en vertaalt Uncle Tom's Story of His Life als Onkel Tom's levensgeschiedenis. Onkel Tom! Die Nederlandse uitgave verscheen bij A. van Oosterzee voor het Evangelisch Verbond op 1 juli 1877 en kostte in de gebonden uitvoering f 1,90 en ingenaaid f 1,50.

Dat was een stuk duurder dan de kortere, flodderige uitgave van de christelijke uitgever M.S. Bromet. Die uitgave werd onder andere geadverteerd in De Standaard, vanaf  16 juli 1877, toen er al duizend exemplaren waren verkocht (althans, volgens de uitgever).

De Standaard, 16 juli 1877 (boven) en 27 augustus 1877 (onder)

In die advertenties staat brutaalweg dat men niet de dure editie moet bestellen, maar de uitgave van Bromet, want die kostte maar negentig centen. Dat beide boekjes 'dezelfde geschiedenis bijna woordelijk' bevatten is een onbeschaamde leugen.

Maar dankzij deze leugen weten we nu wel dat deze editie eveneens verscheen in 1877 en dat stond niet in de uitgave zelf. Helaas kunnen we ook vaststellen dat ons exemplaar incompleet is - want drie van de zes platen ontbreken - en dat het bibliotheekbandje een origineel geïllustreerd omslag heeft vervangen. Op zoek dus naar het tweede exemplaar!

[Met dank aan Rob de Bree van Antiquariaat De zilveren eeuw.]