265. De Wereldbibliotheek in vele varianten

Van de populaire uitgaven van uitgeverij De Wereldbibliotheek bestaan vele varianten. De uitgeverij werd opgericht door Leo Simons in 1905 en droeg aanvankelijk de naam Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur. Simons leerde het vak in Londen en bracht het nu in de praktijk met goedkope uitgaven die voor “iedereen” geschikt waren. Een sterk staaltje socialistische volksopvoeding.  

C. en M. Scharten-Antink, De nar uit de Maremmen. III: Naar de eeuwige stad (1929)

De uitgeverij bracht boeken uit van Goethe en Dante, maar ook van Betje Wolff en Aagje Deken, Multatuli en Vondel. Daarnaast verschenen titels over specifieke onderwerpen, zoals De ontwikkeling en de oorsprong van de taal. Allemaal in hetzelfde formaat, op goedkoop papier, maar met modieus gedecoreerde omslagen en titelpagina's die herinneren aan de uitgaven van de Engelse kunstenaar William Morris.   

De KB bezit een uitgebreide collectie van De Wereldbibliotheek, mede dankzij de verzameldrift van A.W.J. Remmerswaal uit Den Haag; hij was boekbinder- en restaurator bij de KB en nogal een karakter. Hij haalde de krant door te protesteren tegen het voorgenomen huwelijk van Prinses Beatrix en Prins Claus (zie bijvoorbeeld De Volkskrant, in Delpher). Remmerswaal was amateurfotograaf en maakte ook enkele filmpjes van de Haagse binnenstad voordat die voor nieuw- en hoogbouw werd gesloopt en een filmpje uit 1961 over het transportsysteem voor aanvragen en boeken in de KB (destijds aan het Voorhout). Hij verzamelde ook ansichtkaarten.

Dante’s Louteringsberg (1913): ingenaaid in papieren omslag en gebonden in halflinnen

Uitgaven werden aan het begin van de twintigste eeuw niet meteen gebonden; dat gebeurde in verschillende partijen, als er vraag was naar een titel, bijvoorbeeld voorafgaand aan de feestdagen in december. De binder gebruikte dan vaak verschillende materialen. Twee collecties in de KB getuigen van die bandvarianten: de verzameling werken van Louis Couperus én de uitgaven van de Wereldbibliotheek. Zo’n collectie geeft een tijdsbeeld en brengt de praktijk van kleine bindpartijen in beeld.

Twee exemplaren van B.G. Escher, De gedaanteveranderingen onzer aarde (1916)

Auteursnaam en titel op voorplat:
uitgelijnd (boven) en vanuit het hart gezet (onder)

De edities verschenen in een papieren omslag, een halflinnen of een linnen band en daarbij kunnen verschillende kleuren gebruikt zijn voor het materiaal en voor de bestempeling met teksten en afbeeldingen.   

Vaak verschillen de schutbladen (afwijkende sierpapieren), de titels werden opnieuw gezet uit een andere letter of anders vormgegeven; de rug vermeldt wel of geen nummer of jaartal. Het uitgeversvignet is de ene keer groter dan de andere. Bij het ene exemplaar wordt de prijs op het omslag vermeld, bij het andere niet. En zo voort. De verschillen zijn legio. Er waren voor veel titels verschillende bindpartijen.     

Sommige bandontwerpen zijn gesigneerd door HH [Herman Hana] of P.H. Praag. 

Onlangs zijn de laatste exemplaren uit de collectie van Remmerswaal geïnventariseerd. Nadat de collectie grotendeel gecatalogiseerd was bleven circa zeven meter dubbele titels over. Die zijn de afgelopen jaren stuk voor stuk bekeken op grote en kleine verschillen in de uitvoering - en daarbij kwamen de getoonde en nog vele andere varianten te voorschijn. De collectie neemt nu meer dan vijfenveertig strekkende meter boekenplank in beslag.

Twee exemplaren van O. Jespersen, De ontwikkeling en de oorsprong van de taal (1928):
auteursnaam en titel in verschillende corpsen (kleinere en grotere letters)

Twee exemplaren van O. Jespersen, De ontwikkeling en de oorsprong van de taal (1928):
uitgeversmerk in verschillende groottes

O. Jespersen, De ontwikkeling en de oorsprong van de taal (1928):
witte schutbladen, bedrukt in oranje, en groene schutbladen, bedrukt in grijs

De afgebeelde selectie is enige tijd te zien in de vitrine bij de ingang van de leeszaal Bijzondere Collecties van de KB.