356. Vrouwen in de KB (10)

Kort voor de Tweede Wereldoorlog was de laatste vrouwelijke nieuwe medewerker iemand die al vier jaar later vanwege haar huwelijk vertrok.

Henny van de Kerk (in dienst: 1939; uit dienst: 1943)

Op 1 december 1939 kwam 'Mej.' Hendrikje Jacoba (Henny) van de Kerk (Haarlem 1907 – Haarlem 1988) bij de KB werken. Zij studeerde neerlandistiek in Amsterdam en richtte zich eerst op Willem van Oranje voornamelijk in volksliederen van zijn tijd (1934). Voorafgaand aan haar KB-baan hield zij zich vanaf 1938 met G.I. Lieftinck bezig met de ‘Bibliographie van Nederlandsche letterkunde sinds 1879’. Zij was assistente aan het Zuid-Afrikaanse Instituut in Amsterdam. 

Henny van de Kerk werd in de KB benoemd tot wetenschappelijk assistent 2e klasse, aanvankelijk in tijdelijke dienst. Pater Kruitwagen noemde haar 'Onsterfelijk Henny' (zie A.G. van der Steur en Garrelt Verhoeven, 'Een loden last. H.J. Laceulle-van de Kerk, Bonaventura Kruitwagen en de totstandkoming van een dissertatie', De Boekenwereld, april 1997, p. 172-190).

Henny van de Kerk, ca. 1942

In het oorlogsjaar 1941 kwam zij in vaste dienst. Ook promoveerde zij in Utrecht op De Haarlemse drukkers en boekverkopers, 1540-1600. Het jaar erna werd zij bevorderd tot wetenschappelijk assistente 1e klasse. In 1943 volgde eervol ontslag vanwege haar huwelijk met mr. J.W.R. (Dick) Laceulle, conservator op de juridische en muziekafdeling van de KB. Zij overleed in Haarlem in 1988.

[Zie het artikel over de publicatie van haar proefschrift in De Boekenwereld.]

De KB viert haar 225-jarig bestaan

355. KB-vrouwen 1895-1940 (9)

Een van de laatste vrouwelijke werknemers die vlak voor de Tweede Wereldoorlog werd aangenomen door de KB maakte bijna veertig jaar carrière in deze bibliotheek, zij het, zoals het toen ging, met minder bewegingen van de ene functie naar de andere. 

Eleonore de La Fontaine Verwey (in dienst: 1939; uit dienst: 1968)

Op 1 juni 1939 werd 'Mej.' Dr. Eleonore de La Fontaine Verwey (Den Helder 1903 – Den Haag 1991) benoemd tot wetenschappelijk assistente 2e klasse. Zij schreef haar naam meestal met een ypsilon. Zij promoveerde in 1934 op haar studie De illustratie van letterkundige werken in de XVIIIe eeuw. Later schreef ze ook over boekbanden en Nieuwe Kunst. Zij was belast met de zorg voor de vakgebieden Nederlandse taal- en letterkunde, kunst en kunstgeschiedenis.  In 1940 publiceerde zij tentoonstellingscatalogus over De Nederlandsche boekillustratie in de 18e eeuw.

E. de La Fontaine Verwey, achter, eerste van links

In 1941 kwam zij in vaste dienst als wetenschappelijk assistente 2e klasse en maakte zij een catalogus van boekbanden in de collectie van de KB; een jaar later werd zij bevorderd tot wetenschappelijk assistente 1e klasse en op 1 januari 1945 volgde haar bevordering tot conservator. Daarmee was zij de derde vrouwelijk conservator in de KB.

In de vijftiger jaren bezocht zij met collega’s geregeld de vergaderingen van de sectie wetenschappelijke bibliotheken van de Nederlandse Vereniging van Bibliothecarissen (zie 'Dagboek Koninklijke Bibliotheek', bijgehouden door A.J. de Mooy, 23 oktober 1953 en 28 januari 1954).

Zij gaf in de jaren vijftig en zestig lezingen over bijvoorbeeld boekbanden en de Kelmscott Press van William Morris. In 1965 schreef zij de inleiding voor de catalogus Het Nederlandse boek en de Nieuwe Kunst, 1892-1906.

Eleonore de la Fontaine Verwey wordt in haar jas geholpen, 1968
[Links: P.aul A. Tichelaar; rechts Riet Uding-van Laarhoven]

Op 14 juli 1968 ging zij met pensioen als 'wetenschappelijk hoofdambtenaar'. Na haar pensionering bleef zij 'in los dienstverband' het vakgebied Nederlandse taal- en letterkunde beheren. Haar 'te omvangrijke taak' was gesplitst, terwijl voorlopig geen nieuwe neerlandicus kon worden aangetrokken.

Ex-libris van Eleonore de La Fontaine Verwey
door Jeanne Bieruma Oosting

Haar ex-libris door Jeanne Bieruma Oosting nam haar initialen als boodschap: 'L’étude donne la force veritable'. Ze overleed op 20 augustus 1991. Zij was een volle nicht van de bekende bibliothecaris en hoogleraar boekwetenschap prof. mr. Herman de la Fontaine Verweij (1903-1989); hun vaders waren broers.

De KB viert haar 225-jarig bestaan

354. KB-vrouwen 1895-1940 (8)

Met de benoemingen van vrouwelijke personeelsleden in de KB Den Haag zijn we aangeland in de jaren dertig.

Charlotte Molhuijsen (in dienst: 1931; uit dienst: 1971)

Per 1 oktober 1933 kreeg Charlotte Louise Cornélie Molhuijsen (Leiden 1906 – Den Haag 1972) een vaste aanstelling als wetenschappelijk assistente 2de klasse. Daarvoor had zij sinds 1931 een tijdelijk contract. Ze verdiende toen 1455 gulden per jaar en vanwege de wereldwijde financiële crisis werd daar de eerste jaren tien procent vanaf getrokken.

Registratie C.L.C. Molhuijsen
Haags Gemeentearchief Bevolkingsregister 1913

Veel later, in het jaarverslag over 1968, werd gemeld dat 'Mej. C.L.C. Molhuysen' (spelling in de KB-archieven) bevorderd werd van ‘bibl. Ambt. A’ tot bibliotheekassistente, met terugwerkende kracht tot begin 1967. Verder is haar taak in schimmigheid gehuld.

Alleen een door de onderbibliothecaris bijgehouden dagboek uit de jaren vijftig en zestig onthult iets over haar doen en laten. Op 15 mei 1954 werd in een bespreking met de stafleden gesproken over 'de dienst in het Uitleenbureau' waar Molhuysen de oorzaak was van 'hinderlijk lawaai aldaar'. Kennelijk hield zij zich bezig met het verzenden van via de centrale catalogus aangevraagde boeken; haar administratieve taken waren soms een bron van zorg. Ook hield zij zich in de jaren vijftig bezig met het 'catalogiseren van romans'. (KB-Archief. 'Dagboek Koninklijke Bibliotheek', bijgehouden door A.J. de Mooy, notities van 15 mei 1954, 6 november 1956 en 21 juli 1955).

Zulke werkzaamheden laten meestal weinig concrete sporen na. Maar van Molhuijsen resteert in de KB-collectie haar eigen exemplaar van de Catalogus van de handbibliotheek in leeszaal en cataloguskamer der Koninklijke Bibliotheek (1930). Op sommige pagina's maakte noteerde zij aanvullingen

Catalogus van de handbibliotheek in leeszaal en
cataloguskamer der Koninklijke Bibliotheek (1930)
Exemplaar van C.L.C. Molhuijsen

Op een van de pagina's schreef zij een motto: 'Hier es over ghepijnt lange stonde', ontleend aan Van Maerlants rijmbijbel.

Aan haar 25-jarig jubileum mocht in 1956 geen aandacht worden geschonken: 'Wil daarover Maandag niets horen!' noteerde de onderbibliothecaris uit haar mond (dagboek, 26 september en 1 oktober 1956).

Haar afscheid van de KB voltrok zich in 1971 'vrij stil', vanwege haar broze gezondheid. Zij overleed in het Rode Kruis Ziekenhuis in Den Haag op 26 december 1972. 

Na haar dood werd gezegd dat zij haar werk met 'geestdrift en voortvarendheid' uitvoerde. 'Ze had tegelijk iets bruusks en iets joviaals.' Haar karakter werd verder omschreven als impulsief, gevoelig, vitaal en opgewekt – zelfs het denigrerende woord 'bakvis' viel (zie Lange Voorhout 34, maart 1973, p. 5).

Waar iedereen over zweeg was haar familie. Haar vader was P.C. Molhuysen (1870-1944) - in de gemeentelijke archieven werd ook zijn naam gespeld als Molhuijsen - en hij was een bekende in de bibliotheekwereld. Hij werkte als conservator handschriften in Leiden, werd bibliothecaris van het Vredespaleis en maakte in 1921 de overstap naar de KB waar hij tot bibliothecaris werd benoemd. Hij bleef dit tot zijn pensioen in 1937. Met andere woorden: hij was bibliothecaris toen Charlotte Molhuijsen werd aangenomen en dat was pikant, want zij was zijn dochter, een van de zes kinderen die hij in drie huwelijken kreeg. Charlotte was een kind van zijn eerste echtgenote, Johanna Valke (1902-1919). Ze was 13 toen zij haar moeder verloor en 25 toen zij bij haar vader in de KB kwam werken.

De KB viert haar 225-jarig bestaan

353. KB-vrouwen 1895-1940 (7)

De eerste vrouwelijke medewerker van de KB van wie een foto bewaard is gebleven - voor zover we weten - is Rena Pennink, maar de foto werd lang na haar pensioen gemaakt. 

Rena Pennink (in dienst: 1919; uit dienst: 1949)

'Mejuffrouw' Renetta (Rena) Pennink (Rotterdam 1884 – Den Haag 1985) werd op 1 april 1919 wetenschappelijk assistente 1^e klasse bij de afdeling Kunst en Handschriften. Ze verdiende toen 2000 gulden per jaar. Zes jaar eerder, in 1913, was zij met haar ouders vanuit Rotterdam verhuisd naar Den Haag. Haar oudere zuster Mathilda Helena was in 1900 getrouwd. 

Penninks KB-carrière is niet te volgen via de jaarverslagen, want daarin doemt haar gestalte pas dertig jaar later op bij haar afscheid. Toch liet zij al in haar tweede KB-jaar van zich horen met de publicatie van de Catalogus van de incunabelen, II: Nederland, België, Duitschland, Duitsch-Zwitserland, Oostenrijk (de verzameling van Museum Meermanno-Westreenianum). 

Zij werd verantwoordelijk voor de incunabelen en post-incunabelen van de KB, maar ook voor de vakgebieden Engelse en Duitse taal- en letterkunde. Vanaf 1920 hield zij gedurende vijftig jaar wekelijkse bijeenkomsten met haar goede vriendin en mede-incunabuliste Maria Kronenberg om samen klassieke auteurs te lezen en elkaars werk te bespreken, zoals de artikelen die Pennink vanaf 1930 publiceerde in Het Boek. 

In 1935 verscheen haar Catalogus der boeken uit de voormalige Latijnsche School in de Groote Kerk der Nederduitsche Hervormde Gemeente te Edam, thans in bruikleen op de Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, één jaar nadat de bruikleen in de KB was gearriveerd. De latere directeur Reedijk herdacht haar dan ook als een snelle werker (zie zijn 'In memoriam Dr. Renetta Pennink’, KB Centraal, 26 april 1985).

Zij maakte in 1934 deel uit van het uitvoerend comité van de tentoonstelling over oud-Italiaanse kunst en werkte in 1936 mee aan een tentoonstellingscatalogus over Jeroen Bosch.

In januari 1936 promoveerde zij in Utrecht op het proefschrift Nederland en Shakespeare. Achttiende eeuw en vroege romantiek. Het jaar erop verscheen de Catalogus der 15de en 16de eeuwsche drukken der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, in bruikleen op de Koninklijke Bibliotheek. 

Via de radio meldde nieuwsdienst ANP op 29 oktober 1937 dat zij was bevorderd tot conservator. Haar jaarsalaris steeg tot 3152 gulden. 

De Standaard, 30 oktober 1937

In 1949 volgde haar pensioen. Weg was ze toen nog niet; ze kreeg een tijdelijk contract om de publicatie voor te bereiden van de Catalogus der niet-Nederlandse drukken, 1500-1540, aanwezig in de Koninklijke bibliotheek ’s-Gravenhage – die werd haar op 15 maart 1955 vers van de pers aangereikt.

Nieuwe Haarlemsche Courant, 23 september 1954

In september 1954 ontving zij de prijs van de Haarlemse Teylerstichting voor haar studie Silvander (Jan Baptista Wellekens), 1658-1726 (gepubliceerd 1957), waarna ze in 1965 nog een vertaling publiceerde van middelnederlandse novellen. Ze werd gezien als charmant, geestig, belangstellend en tot op het laatst 'weetgierig'.

Toen onderbibliothecaris A.J. de Mooy in 1971 afscheid nam werd Pennink gefotografeerd terwijl zij hem over een brede tafel heen de hand schudde. Jas en hoed had ze aan- en opgehouden.

R. Pennink schudt de hand van A.J. de Mooy bij diens afscheid in 1971
[KB archief]

Ze overleed, honderd jaar oud, op 11 maart 1985.

NRC Handelsblad, 15 maart 1985

De KB viert haar 225-jarig bestaan