Schoolboekjes uit het begin van de negentiende-eeuws munten niet uit in bijzondere ontwerpen of verleidelijke illustraties in kleur. Meestal zitten er geen plaatjes in; de boekjes zijn voor de onderwijzers bedoeld.
 |
| J.A. Uilkens, Eerste beginselen der natuurkunde (1804 en 1809) |
Een herdruk van het eerste deeltje verscheen in 1809 en de KB verwierf daarvan een exemplaar met een geïllustreerd omslag dat echter met de inhoud niets te maken heeft. Bovendien is het omslag op de kop eromheen geplakt. Het hoort er eigenlijk niet bij. Zo’n lesboekje zal beschadigd zijn geraakt en het oorspronkelijke omslagje is vervangen.
 |
| J.A. Uilkens, Eerste beginselen der natuurkunde (1809) |
Op het plaatje, een houtsnede, is Mont Saint-Michel te zien, het getijdeneiland aan de Normandische kust. Eronder staat een verklaring in het Nederlands en Frans. Het prentje is gesigneerd door de graveur: Andrew Best Leloir. Dat was een firma in Parijs.
Houtsneden werden in die tijd vooral in Engeland voor boeken en tijdschriften gemaakt. Van de drie firmanten van ABL was de eerstgenoemde dan ook Engels: John Andrew. Hij arriveerde in Frankrijk in 1824 en richtte in 1832 met Jean Best (1808-1879) en Isidore Leloire (ca 1802-1850?) het atelier op. Zij maakten meteen illustraties voor een nieuw tijdschrift: Magasin Pittoresque.
In de eerste jaargang daarvan (1833) verscheen het plaatje van Mont Saint-Michel. Maar daarbij stond geen toelichtende tekst. Die moet er in België of Nederland aan zijn toegevoegd door een uitgever die de illustratie opnieuw heeft gebruikt.
 |
| Signatuur onder houtsnede op omslag |
In de eerste jaargang daarvan (1833) verscheen het plaatje van Mont Saint-Michel. Maar daarbij stond geen toelichtende tekst. Die moet er in België of Nederland aan zijn toegevoegd door een uitgever die de illustratie opnieuw heeft gebruikt.
 |
| Magasin Pittoresque, (1833), no. 44, pagina 349 (Bibliothèque nationale de France) |
In Magasin Pittoresque stond nog een tweede afbeeldingen van Mont Saint-Michel. Het artikel 'Baie de Cancale. Marées, Sables mouvans, Mont Saint-Michel' verscheen in aflevering 44 (pagina's 348-350).
 |
| Magasin Pittoresque, (1833), no. 44, pagina 348 (Bibliothèque nationale de France) |
Die tweede illustratie is misschien ook wel ergens opnieuw gebruikt. De eerste is volstrekt identiek aan die op het omslag van het Nederlandse natuurkundeboekje!
Misschien heeft de Nederlandse (of Belgische?) uitgever het houtblok van die eerste houtsnede aangekocht, want alles is hetzelfde: de wolken, de kleine oplichtende rots rechtsonder, de ondertekening, alle details kloppen - en die zorgvuldigheid zou bij een nagemaakt blok te duur zijn uitgevallen.
Misschien heeft de Nederlandse (of Belgische?) uitgever het houtblok van die eerste houtsnede aangekocht, want alles is hetzelfde: de wolken, de kleine oplichtende rots rechtsonder, de ondertekening, alle details kloppen - en die zorgvuldigheid zou bij een nagemaakt blok te duur zijn uitgevallen.
 |
| Magasin Pittoresque, (1833), no. 44, pagina 349 (Internet Archive) |
 |
| Details van de omslagillustratie |
De gedigitaliseerde versie van Magasin Pittoresque (beschikbaar bij de BnF in Gallica) is helaas in zwart-wit, maar toch zijn de overeenkomstige details goed te herkennen. Dat gaat zelfs beter met de versie die Internet Archive aanbiedt. Het is nog beter te zien aan het exemplaar dat nu in de vitrine bij de leeszaal Bijzondere Collecties in de KB ligt.
We vinden veel illustraties van het atelier in Nederland, bijvoorbeeld in Arnold Isings De rarekiek (1851). Er werd gehandeld in dit soort houtblokken voor illustraties in popualire media, zoals tijdschriften.
 |
| Magasin Pittoresque (1933) |
De houtsnede van de Mont Saint-Michel is dus niet gemaakt voor het boekje uit 1809 en heeft misschien in een almanak gestaan. Het kan ook een los prentje zijn geweest, gezien de sierrand. Helaas is nog niet uitgevonden voor welke uitgave in Nederland deze Franse houtsnede is hergebruikt vóórdat het als kaftje eindigde om een schoolboekje.
Hoe dan ook: het nieuwe kaftje dateert van minstens dertig jaar na het schoolboekje! Dat was dus nog steeds in gebruik.
[J.A. Uilkens, Eerste beginselen der natuurkunde tot nut en vergenoeging van het dagelijksche leven in leerlesjens voor de Bataafsche jeugd. Eerste stukje. Tweede, verbeterde uitgave. Amsterdam, Johannes van der Hey, 1809. Aanvraagnummer: KW GW A114787 ]
[Voor gegevens over het atelier ABL, zie: Remi Blanchon, La gravure sur bois au XIXe siècle. L'âge du bois debout. Paris, Les Éditions de l'Amateur, 2001.]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten