290. Antiquaar André Swertz overleden

Op 1 januari van dit jaar overleed de Utrechtse antiquaar André Swertz. Over de jaren heen verkocht hij unieke boeken aan de KB en aan het Huis van het boek (destijds natuurlijk Museum Meermanno). Ik herinner me bijvoorbeeld dat hij opbelde of een mail stuurde over de enig overgebleven stencils die van de kunstenaar/drukker H.N. Werkman bewaard gebleven zijn. De papieren stencils gebruikte hij voor uitgaven van De Blauwe Schuit en ze scheurden vaak uit, waarna hij nieuwe maakte en de volgende illustraties er dus weer wat anders uit kwamen te zien. Hoe vaak dat bij een uitgave gebeurde laat zich raden. Die hulpmiddelen verdwenen steevast in de prullenmand, maar één setje is daaraan ontsnapt. Swertz had er gevoel voor dat zo'n documentenreeks thuishoorde in een openbare instelling. Ik kocht die destijds voor het museum aan de Prinsessegracht.

H.N. Werkman, stencil voor Sabbatgesänge (1941)

Later, toen mijn uitleenperiode aan het museum aan zijn einde kwam (de KB leende me een aantal jaren voor één dag in de week) en ik weer gewoon fulltime in de nationale bibliotheek werkte bleef hij mij bijzonder Werkman-materiaal aanbieden. Uitgaven kocht ik voor de KB, archiefmateriaal, zoals die voor onvoltooide uitgaven van De Blauwe Schuit vonden zo toch hun weg naar het museum. 

De collectie van Ate Zuithoff, die hij voor de nazaten verkocht, bevatte prachtig materiaal, waaronder een reeks gedrukte teksten, prenten en het boekje Hot Printing dat op de beurs van de Nederlandse Vereniging van Antiquaren werd aangeboden. Dankzij André Swertz, die na een telefoontje het werk voor de KB reserveerde, kon ik daarna met steun van de New Yorkse Breslauer Foundation dit pakket aankopen voor de KB. Hij had het geduld om te wachten tot alles geregeld was en hing intussen niet aan de telefoon met dreigende verhalen over mogelijke kapers op de kust. 

H.N. Werkman, Hot Printing (c. 1936)
[Foto: Jos Uljee, Beeldstudio KB]

André vertelde me wel eens dat hij, om verzamelaars tevreden te houden, een soort roulatiesysteem in zijn hoofd had. Had hij bijvoorbeeld iets bijzonders van een auteur in de winkel, dan bood hij het aan een van de verzamelaars aan, een volgende keer was een ander aan de beurt en zo kon hij de met elkaar concurrerende verzamelaars een voor een te hulp schieten. Hij kon ook als geen ander met een gulle lach reageren als iets je neus voorbij was gegaan omdat je net een minuut te laat belde. Van hem geloofde het je het en je wist tegelijk dat de wereld niet vergaan was. 

Op de boekenbeurzen maakte hij vaak de indruk dat het hem meer om het gezelschap en het gesprek ging dan om de handel, maar intussen was zijn "stand" altijd gevuld met bijzondere objecten en liepen er deskundige assistenten rond om een en ander in goede banen te leiden en als er iets dreigde mis te gaan, stond hij meteen naast je om het te corrigeren - de zakenman liet zich nooit afleiden.