391. Jules de Praetere en Krefeld

De Vlaamse kunstenaar, drukker, graficus, leraar en bestuurder Jules de Praetere (1879-1947) was opgeleid aan de Gentse Academie voor Schone Kunst en tijdens een vervolgopleiding aan de nijverheidsschool begon hij een eigen drukkerij, die gefinancierd werd door rijke relaties, zowel kunstenaars als industriëlen. Toen die hun geld niet terug dreigden te krijgen, vluchtte hij zowat naar Duitsland. Hij had ervaring opgedaan in Krefeld. Het eerste boek dat hij drukte was in 1898 een catalogus van een tentoonstelling in het Kaiser Wilhelm Museum Krefeld: Ausstellung Vlämischer Künstler im Kaiser Wilhelm Museum Krefeld. Juli-Sept. 1898. Katalog.

Ausstellung von Schulbildern und Bilderbüchern,
Juli-August im Kaiser Wilhelm Museum Krefeld 1901 (1901):
omslag

In de zomer van 1901 was hij er weer en schreef hij (op 28 juni 1901) dat hij er juist was benoemd tot professor Kunstonderwijs aan de Nijverheidsschool. In feite werkte hij er als leraar grafische kunsten en boekdrukkunst aan de School voor Kunsten en Ambachten. Deze carrière zou zich voornamelijk buiten België afspelen: hij werd assistent in het Kaiser Wilhelm Museum, vervolgens leraar aan de kunstacademie van Düsseldorf en in 1905 trok hij naar Zürich om directeur te worden van de school voor decoratieve kunsten én het kunstnijverheidsmuseum. Dit buitenlandse avontuur eindigde twintig jaar na Krefeld in Bazel, waar hij vanaf 1914 tot 1921 als directeur werkte aan de hogere Kunstnijverheidsschool.

Intussen ontwierp hij boeken en ex-libris en folders voor Vlaamse en Nederlandse uitgevers. Een minder bekende uitgave die hij decoreerde was ook een tentoonstellingscatalogus voor het museum in Krefeld, met als omslagtitel: Katalog der Ausstellung von Schulbildern, Bilderbüchern, Juli-August 1901 im Kaiser Wilhelm Museum Krefeld. 

Ausstellung von Schulbildern und Bilderbüchern,
Juli-August im Kaiser Wilhelm Museum Krefeld 1901 (1901): 
achteromslag

Voor deze catalogus (15,5 x 14 cm) verzorgde hij de ontwerpen: 'Textanordnung und Umschlag von Julius de Praetere, Krefeld'. Het boek werd gedrukt bij drukkerij, uitgeverij en boekhandel Kramer & Baum in Krefeld. Hij tekende drie decoraties, voor het vooromslag, voor de titelpagina en voor het achteromslag. De decoratie op de titelpagina is een abstractie van zijn ontwerp voor het achteromslag (waarin de letters KWM voor het museum verwerkt zijn). Op de titelpagina is het samengesteld uit rechte en kromme lijnen. Zijn monogram plaatste hij alleen op het achteromslag.

Ausstellung von Schulbildern und Bilderbüchern,
Juli-August im Kaiser Wilhelm Museum Krefeld 1901 (1901):
titelpagina

De internationale tentoonstelling bevatte ook een selectie van Nederlandse schoolboeken die was geleverd door Scheltema & Holkema uit Amsterdam. De meeste werken (62) kwamen echter uit Duitsland en Engeland (74), met veel kleinere selecties uit België (2 werken), Denemarken (9), Frankrijk (35), Noorwegen (10) en Zweden (9). De Nederlandse selectie bedroeg 12 nummers.

Ausstellung von Schulbildern und Bilderbüchern,
Juli-August im Kaiser Wilhelm Museum Krefeld 1901 (1901):
de Nederlandse bijdrage

Er was een reeks bijbelse wandplaten te zien, uitgegeven door Scheltema & Holkema voor het protestantse onderwijs, drie boeken van Theo van Hoytema en een Kijksprookje getekend door 'Oomben', dat wil zeggen: Oom Ben (pseudoniem van B.W. Wierink). Verder werk met illustraties door Nelly Bodenheim, J.G. van Caspel, W.F. Vaarzin Morel, Theo Nieuwenhuys en L. Klavier. De Nederlandse pers schijnt er geen aandacht aan te hebben besteed.

[Voor Ligatuur schreef ik al een paar keer over De Praetere: boekbandstempels naar zijn ontwerp in de collectie van de KB (nummer 246) en Vlaamse private presses rond 1900 (nummer 163).]

390. Het rollende rad

In juni 1939 verschenen in zeer uiteenlopende tijdschriften (van De Groene Amsterdammer tot Het Nieuw Israelietisch Weekblad), kortom voor een breed publiek, advertenties voor een tentoonstelling die in drie filialen van De Bijenkorf in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam plaatsvond: 'Zoo reisde men vroeger, zoo reizen wij nu'.

Bezoekt de tentoonstelling "HET ROLLENDE RAD" die van Zaterdag 24 Juni tot en met Zaterdag 8 Juli wordt gehouden in de Bijenkorf Amsterdam Dan Haag Rotterdam Een tentoonstelling die een beeld geeft van de ontwikkeling der Verkeersmiddelen in 4000 jaar en die der Spoorwegen in 100 jaar Toegang vrij

Delftsche Courant, 23 juni 1939

De Bijenkorf adverteerde zelf voor dit evenement dat je in veertig minuten 4000 jaar reislustigheid toonde met de belofte dat je in even zo weinig minuten in de winkel kon aanschaffen wat je als 'moderne' (luxe en praktische) reiziger toen nodig had: luchtbed, step-in broekje, wollen plaid, hoofddoek, paspoort-etui, sponzenzak, sporthemd, hangmat, reispyjama, strandhoed of een 'fleurige strandjas van mooie cretonne met latex-bovenlijfje en treksluiting'.

Haagsche Courant, 23 juni 1939

Rotterdamsch Nieuwsblad, 23 juni 1939

Het bijzondere was dat het geen reizende tentoonstelling was, maar dat de objecten op de drie locaties tegelijk getoond werden. Er waren schematische voorstellingen te zien van handelswegen (bijvoorbeeld die van de Inca's) en de ontwikkeling van voertuigen tot de stoomlocomotief. De tentoonstelling was ingericht door de Internationale Stichting voor Beeldpaedagogie (International Foundation for Visual Education).

Tentoonstelling 'Het rollende rad'
[uit de catalogus Gerd Arntz: kritische grafiek en beeldstatistiek.
Den Haag: Haags Gemeentemuseum, 1976]

Het vouwblad dat bij die gelegenheid verscheen is buitengewoon zeldzaam en kon onlangs via de veiling van Bubb Kuyper Auctions in Haarlem aan de KB-collectie worden toegevoegd. Voorop is de wereldbol afgebeeld met een stoomtreintje dat er overheen rijdt.

Het rollende rad (voorzijde vouwblad)

Binnenin zijn pictogrammen gebruikt voor de illustraties. Deze vorm van visuele statistiek poogde overzicht en helderheid te bieden bij complexe informatie. De Isotype-methode was ontwikkeld door Gerd Arntz met Otto Neurath. Beiden waren in de jaren dertig gevlucht voor de Nazis en in Den Haag beland waar Arntz werkte voor het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Het rollende rad (pagina 2 van vouwblad)

De toegenomen verkeerscapaciteit wordt afgebeeld door een paard dat een kar trekt boven tien paarden die eenzelfde kar trekken.

Het rollende rad (pagina 4 van vouwblad)

Het gemechaniseerde vervoer wordt afgezet tegen het transport door mens en dier: vliegtuig, bus, tram en schip tegenover lama, Inca, koe met wagen, lastdrager, drommedaris en ruiter te paard.

De oranje en blauwe kleur van de afbeeldingen in dit vouwblad helpen ook om een breed publiek aan te spreken.