246. Stempels voor Jules de Praetere

Jules de Praetere (1879-1947) ontwierp enkele boekbanden voor uitgeverij L.J. Veen in de tijd dat hij zijn op de eigen handpers gedrukte boeken op soortgelijke wijze decoreerde. Hij drukte acht boeken met werk van Karel van de Woestijne, Stijn Streuvels en enkele andere moderne auteurs. In 1902 liet Veen hem en ontwerp maken voor Over lichtende drempels van Louis Couperus; in 1904 maakte hij ontwerpen voor de Veen-editie van Guido Gezelle's Motto-album.

Guido Gezelle's Motto-album (1904)

Van de 3000 exemplaren werden er 750 meteen gebonden in een linnen band naar het ontwerp van De Praetere. De overige exemplaren kwamen geleidelijk op de markt in een uiteenlopende reeks andere bandjes. Zie voor een overzicht daarvan de publicatie van Jan Pauwels, Méer dan een mode-koorts: Guido Gezelle en zijn postume uitgever Lambertus Jacobus Veen, 1901-1919, die verscheen in 2005 (hierin pagina's 191-198.)

De ontwerpen van De Praetere zijn bewaard gebleven. Ze berusten in de collectie van het Rijksmuseum.

Guido Gezelle's Motto-album:
tekening voor het omslag naar ontwerp van Jules de Praetere, 1903
(Rijksmuseum: RP-T-00-3517)

De Praetere leverde ook een aparte tekening voor elke maand van het jaar - het motto-album was tevens een agenda - en daarbij tekende hij de namen van de maand, met florale decoraties. Van die maand-aanduidingen zijn twee tekeningen bewaard gebleven. Mogelijk zijn sommige van deze schetsen uitgewerkt door een tekenaar in de binderij en gemaakt ter preparatie van de stempels. De aantekeningen in potlood zijn misschien niet die van De Praetere. Bij de tekening voor de afzonderlijke maanden staat: '2 clichés van deze'. Dat is niet iets dat de ontwerper bepaalt.

Guido Gezelle's Motto-album:
tekeningen naar ontwerp van Jules de Praetere, 1903
(Rijksmuseum: RP-T-00-3517 [boven] en RP-P-2016-514R [onder])

De tweede tekeningenreeks voor de maand-aanduidingen werd niet afgebeeld in de studie van Jan Pauwels omdat die pas later werd verworven.

Tot nu toe was niet bekend of de gemaakte clichés bewaard zijn. Het cliché-archief van de binderij J. Brandt & Zoon is, zoals dat bij dit soort archieven gaat, verre van compleet, maar wel bewaard gebleven. De administratie bevindt zich in het Stadsarchief van Amsterdam, de metalen stempels zijn nu in de verzameling van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Mijn collega Rens Top wees mij op deze stempels van De Praetere's ontwerpen toen ik mij enkele jaren geleden bezig hield met de handpers van Jules de Praetere en met andere vroege Vlaamse private presses (gepubliceerd in De Gulden Passer, 2017).

De dozen in het archief lijken niet systematisch geordend te zijn. Vroeger kwamen we al eens de stempels tegen die voor de boekbanden van P.C. Boutens werden gebruikt, zie mijn artikel over 'P.C. Boutens de band van Stemmen' uit 2000. Maar ook van het Motto-album zijn enkele stempels gevonden, zowel van de door De Praetere ontworpen band als van enkele latere.

Bandstempels in de collectie Proost en Brandt stempelarchief
(KB Den Haag: doos 6, lade A1 en A2)

De stempels liggen soms op de kop, en niet steeds goed bij elkaar. Van het rugstempel lijken er twee verschillende vormen te zijn, beide gesigneerd met het monogram van De Praetere. Die twee verschillen in lengte en breedte. 

De onderdelen van de stempels zijn, zoals heel vaak, later gescheiden. Rugdecoraties als eerste, want die zijn afhankelijk van de bindwijze (waarbij het boekblok dikker of dunner kan worden). Maar ook de titels werden losgesneden. De titel van het Motto-album ligt dan ook in een andere lade in de doos. Ook missen er onderdelen.

Bandstempels in de collectie Proost en Brandt stempelarchief
(KB Den Haag: doos 6, lade b1, 2 3N 3)

Het Proost en Brandt stempelarchief bevat nog veel meer sporen van boekkunst uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Voorlopig is het echter lastig toegankelijk.