1. Jean de La Fontaine in plaats van Vergilius

Afgelopen woensdag kwam uit Wenen een vertegenwoordiger van kunstenaars en uitgevers naar Den Haag met een gigantische koffer vol bijzondere boeken, voornamelijk kunstenaarsboeken. Ik kreeg Japanse boeken te zien, Duitse, Franse, Amerikaanse en Italiaanse, gemaakt door ontwerpers, kunstenaars en drukkers. Daarbij onder andere een Duitse vertaling van Marga Minco, met de hand geschreven door de kunstenaar. 

Burgi, La Querelle des chiens et des chats... (2013)

Voor de Collectie Koopman van de KB schafte ik een ander boek aan: een fabel van Jean de La Fontaine (1621-1695) met geschilderde illustraties van de Duitse kunstenares Burgi Kühnemann (1935). Zij werd opgeleid aan de Werkkunstschule Düsseldorf (metaalbewerking en modeltekenen). Sinds 1983 gebruikt zij voor haar werk tweedehandsboeken die ze verandert in kunstenaarsboeken, meestal door de illustraties van geschilderd commentaar te voorzien. Al haar boeken zijn daardoor unica. Er is geen oplage, al zijn er wel series te zien in haar oeuvre: de fabels van De la Fontaine gebruikte zij vaker.

Bij een tentoonstelling in het Van Abbemuseum in 2009 werd gezegd dat 'het verlangen naar het gutbürgerliche van de doorsnee Duitser' in haar werk wordt geparodieerd: 'Achter de mooie en perfecte wereld loert bij Kühnemann altijd de grauwe, imperfecte werkelijkheid. Haar boeken zijn vermakelijk, boosaardig en soeverein in hun offensief'. 

Burgi, La Querelle des chiens et des chats... (2013)

Voor La Querelle des chiens et des chats et celle des chats et des souris  uit 2013 gebruikte 'Burgi', zoals ze altijd signeert, een door de Franse uitgever Jacques Haumont gedrukte editie van Vergilius, La Fille d'auberge uit 1945. Een exemplaar van die uitgave (exemplaar 351 van de 350 op 'papier vélin pur fil d'Annonay') bevindt zich al jaren in de collectie en kan nu bekeken worden naast het door Burgi beschreven en beschilderde exemplaar. Overigens heeft Burgi niet alle pagina's gebruikt en de volgorde van de bladen aangepast aan haar behoefte, maar op de titelpagina herkennen we nog de oorspronkelijke houtsnede van Gabriel Fournier: het hoofd van de herbergiersdochter is in een kat veranderd.

Gabriel Fournier, houtsnede op de titelpagina van La Fille'd'auberge

Burgi, La Querelle des chiens et des chats... (2013)

Over de gedrukte tekst heen schreef Burgi zelf de nieuwe tekst in het Duits en het Frans. Zij schilderde er figuren op: honden, katten, soldaten en muizen, maar ook voorwerpen waarvan in de tekst sprake is, zoals een diagonaal over twee pagina's afgebeelde zweep.

Burgi, La Querelle des chiens et des chats... (2013)

Zij voegde bovendien landkaarten uit een atlas toe, met Franse streken - de 'querelle', de oorlog, is er daardoor ook een tussen Fransen en Duitsers geworden. De vorm van de landtongen, zeeën en andere herkenbare gebieden gebruikte zij voor haar afbeeldingen van koppen, zoals de gehelmde soldate die haar tong uitsteekt. Zij staat model voor de Godin van de Tweedracht.

Burgi, La Querelle des chiens et des chats... (2013)

Toepasselijk deze week - nu in Den Haag de Nucleaire Top gaat plaatsvinden waarbij President Obama aanwezig zal zijn en de stad tot een vesting is omgebouwd om hem en de andere regeringsleiders te beschermen tegen onbekende gevaren - is een van de laatste portretten in het boek, die de 'Herr des Hauses' verbeeldt, de eigenaar van het pand waar de katten en muizen elkaar naar het leven hebben gestaan. Hij wuift ons na al die veldslagen en moordpartijen vrolijk toe.

Burgi, La Querelle des chiens et des chats... (2013): bijlage

Voor de schilderingen maakte Burgi schetsen in een ander en kleiner tweedehandsboekje, een negentiende-eeuwse uitgave van J. von Blüchers Siegfried von Wildenstein (1895). De eerste honderd pagina's daarvan bevatten tientallen schetsen en de uitgeschreven tekst van het gedicht van Jean de la Fontaine.

Het is een intrigerende aanwinst voor de collectie, temeer omdat het effect goed bekeken kan worden met de oorspronkelijk Haumont-uitgave ernaast. Het hergebruiken van oude gedrukte boeken is de laatste jaren populair bij kunstenaars. Voorbeelden van zulk werk kunnen worden gevonden in overzichtswerken als Book Art. Iconic Scuptures and Installations Made from Books (2011): boeken worden uitgesneden, katernen worden her-vouwen tot waaierachtige structuren en regels worden uitgeknipt en herschikt tot sculptuur.

Papiersculptuur van Susan Porteous, 'Encyclopedic' (2008), uit: Book Art (2011)

Ook worden in boeken afbeeldingen gemonteerd en worden de bladzijden helemaal in de verf gezet. Voorbeelden daarvan zijn te vinden in The Book as Art (2007) en in Art Made From Books (2013). Maar in deze boekmanipulaties schemert altijd iets door van een ander genre: boeken die opzettelijk verminkt worden, beschadigd, of met 'doodles' beklad. Voorbeelden daarvan zijn te vinden in het boekje Kaba und Liebe (2006), waarin de bekende gele, witte en oranje omslagen van Reclam-schooluitgaven van Duitse klassieke literaire werken zijn afgebeeld: allemaal beklad door leerlingen. 

Uit: Kaba und Liebe (2006)

Een beroemd voorbeeld van 'biblioclasm' was het werk van toneelschrijver Joe Orton en zijn vriend Kenneth Halliwell, die in de jaren zestig kunstboeken en romans uit de openbare bibliotheek stalen om er platen uit te snijden die hun huis konden opsieren. Omslagen van romans werden gebruikt voor obscene en geestige collages. Hun verhaal is beschreven in Malicious Damage (2013).

In het werk van Burgi resoneert ook steeds iets van de kwaadwillende biblioklast.

[De genoemde naslagwerken zijn te raadplegen in de leeszaal Bijzondere Collecties in de KB. De aanwinst moet nog worden beschreven voor de catalogus en is daarna in te zien bij Bijzondere Collecties.]