11. Kleine boekjes met een royaal gebaar

Onlangs heeft de KB een kleine collectie miniatuurboekjes ontvangen. De verzamelaar, Joop Heinen (1931-2014), werkte jarenlang op de boekhouding van Boekhandel Heinen in Den Bosch, onlangs feestelijk heropend. Zij ontving daar vaak van uitgevers kleine boekjes die niet voor de handel bestemd waren, maar als reclame voor nieuwe uitgaven of een heel fonds dienden. Jarenlang verzamelde zij miniatuurboekjes en in haar laatste wilsbeschikking heeft zij die aan de KB nagelaten. De KB neemt uit haar verzameling van ongeveer 250 boekjes de Nederlandse uitgaven op die nog niet in de collectie aanwezig waren. Dat zijn er iets meer dan 50. De overige exemplaren gaan naar Museum Meermanno, waar een collectie van internationale miniatuurboekjes en unica wordt bewaard (bekendste deel daarvan is de bibliotheek van Guus Thürkôw, 1942-2011).

Kleine verzamelkring in Nederland

Het verzamelen van miniatuurboeken is vooral een Amerikaanse aangelegenheid. De Nederlandse Catharijne Press, bijvoorbeeld, was voor de afzet van de miniatuuruitgaven aangewezen op de USA, waar verschillende naslagwerken en catalogi over dit genre zijn verschenen. In Nederland is er in verhouding bar weinig over gepubliceerd (zie voor enkele artikelen Bibliopolis). Piet Buijnsters schreef er niet over in zijn gids Het verzamelen van boeken: een handleiding (1992) en al evenmin in zijn Geschiedenis van de Nederlandse bibliofilie (2010) of De geschiedenis van het Nederlandse antiquariaat (2007). 

Zes boekjes uit de collectie van Joop Heinen

Het is duidelijk een niche voor verzamelaars onderling. Die kleine boekjes hebben kennelijk iets vertederends. Tekenend is dat er in elk geval, ook internationaal, nog geen vereniging is opgericht voor verzamelaars van Reuzenboeken. Een verzameling van de Allergrootste Boeken is natuurlijk onpraktischer dan een miniatuurboekencollectie. Hoe dan ook, de miniatuurboekencollecties bevatten in de regel boeken die in geen enkele andere bibliotheek aanwezig zijn. Dat geldt ook voor de verzameling van Joop Heinen.

Een voorbeeld van zo'n aan de Nederlandse bibliografie 'ontsnapte' uitgave is Millenniumdoelen 2015, een uitgave van het NCDO (het Nederlands kennis- en adviescentrum voor burgerschap en internationale samenwerking) te Amsterdam. De uitgave is al de vijfde druk uit 2007. Behalve zulke idealistische, of politieke uitgaven, bleven ook commerciële uitgaven onttrokken aan het zicht. Winkelketen De Gruyter bracht een reeks kleine boekjes uit als 'Snoepje van de week'. De Heinen-collectie bevatte twee voorbeelden: De Gruyter's vogelboekje en De Gruyter's aquariumboekje. 

Twee 'Snoepje van de week'-uitgaven van De Gruyter

Maar Joop Heinen verzamelde ook religieuze miniboekjes, zoals Het kleine bijbeltje, en bewaarde ook boekjes die bij de benzinepomp werden verspreid, zoals de taalgidsjes van Mobil: Mit Mobil unterwegs. Geen daarvan in een bibliotheek aanwezig, tot nu.

Vier taalgidsjes van Mobil Oil

Typografie aan tafel

De meeste boekjes zijn typografisch weinig interessant; toch bestaan er ook goed verzorgde miniatuurboekjes, zoals het door Harry N. Sierman verzorgde citatenboek over eten, Les plaisirs de la table, verschenen in opdracht van de Alliance Gastronomique Néerlandaise, en bedoeld voor een ander publiek dan dat van De Gruyter, vandaar ook de Franse titel. Wina Born werkte er aan mee. Een van de citaten luidt:

Zelden ziet men zulke diepzinnige gezichten als bij het bestuderen van de spijskaart.

(Emanuel Wertheimer)

René van Maarsseveen, De Wordperfect 5.1 minigids (1992)

Een ander miniatuurboekje, Het ABC voor liefhebbers van mooie lettertypen (1956), is een reclame-uitgave van de Monotype Corporation Amsterdam. Moderner, en in geen bibliotheek bewaard tot nu toe, is het door René van Maarsseveen geschreven boekje (160 pagina's, 70x52 mm): De Wordperfect 5.1 minigids (1992). Ook inmiddels iets uit het verleden.

Een royaal gebaar

Sommige boekjes had de KB al, zoals De man die van slakken hield van Patricia Highsmith. 

Patricia Highsmith, De man die van slakken hield (1985)

Maar De slag om de Blauwbrug, proloog van A.F.Th. van der Heijden uit 1983 is desondanks een aanwinst. Het KB-exemplaar is namelijk verkeerd gebonden, met één dubbel katern. De pagina's 5 tot en met 12 zijn in tweevoud aanwezig; het exemplaar is daardoor trouwens ook 1 mm dikker en dat lijkt weinig, maar op 5 mm is dat toch 20%. In de kleine wereld van het miniatuurboek is dat een groot gegeven. De KB-bezoeker kan straks beide boekjes met elkaar vergelijken.

A.F.Th. van der Heijden, De slag om de Blauwbrug, proloog (1983)

Klein en groot - het is een kwestie van verhouding. Zo is ook deze aanwinst van kleine boekjes het resultaat van een royaal gebaar van de verzamelaar, Joop Heinen.