8. Het Kunstenaarsboek: om te lezen of om te bekijken? (2)

[Vervolg van Ligatuur, maandag 14 april 2014]

De terminologie van het kunstenaarsboek lijkt wel gemaakt te zijn in Alice’s Wonderland. Die terminologie is zeer verwarrend. Artikelen over kunstenaarsboeken beginnen meestal met een mislukte poging tot definities en klinken als een diepe zucht, bijvoorbeeld:

'De term kunstenaarsboek is moeilijk af te bakenen.' Dat lezen we op de website van de Yale University Library: 'The term artists' books is difficult to define'.

Elders:

'Er is geen gemeenschappelijk wezenskenmerk, noch is er eensgezindheid over wat nu eigenlijk precies een kunstenaarsboek is'. 

Dat is een uitspraak van Michael Glasmeier, in de tentoonstellingscatalogus Die Bücher der Künstler uit 1994 (p. 11): 'Es gibt keine verbindliche Form, noch existiert eine allgemeine Übereinkunft darüber, was denn ein Künstlerbuch letztendlich nun eigentlich ist.'

Kunstenaarsboek is een tweeledige term en beide componenten kunnen voor verwarring zorgen, zeker bij de Engelse term 'artist's book'. Art en Book, lijkt duidelijk, maar toch. Die combinatie werd eigenlijk pas problematisch gedurende de jaren zeventig, toen het moderne Amerikaanse 'artist's book' uit de jaren zestig, werd verzameld, tentoon gesteld en geanalyseerd. Een voorbeeld is het befaamde boek van Ed Ruscha, Twentysix Gasoline Stations uit 1963.

Ed Ruscha, Twentysix Gasoline Stations (1963)

Toen bleek namelijk dat de intenties van de makers, de wijze van productie en de verspreiding enorm afweek van een oudere Franse traditie van het kunstenaarsboek dat tot dan toe het 'livre d'artiste' werd genoemd en dat terugging tot het begin van de twintigste eeuw.

Paul Verlaine, Parallèlement met litho's van Pierre Bonnard (1900)

Een vaak geciteerd voorbeeld is een bundel met gedichten van Paul Verlaine, Parallèlement, met litho’s van Pierre Bonnard, gepubliceerd door de kunsthandelaar Ambroise Vollard in 1900.
Het koste enige tijd voordat begrepen werd dat de term 'artist's book' geen letterlijke vertaling was van de Franse term 'livre d'artiste', maar dat het om twee geheel verschillende fenomenen ging.

Het 'livre d'artiste' was een boek dat het resultaat was van een samenwerking tussen een kunstenaar en een auteur, vaak met hulp of zelfs op initiatief van een galeriehouder of uitgever. Het 'artist's book' echter was een kunstwerk dat de vorm van een boek had aangenomen en waarvoor slechts één kunstenaar verantwoordelijk was.

Dit zou je kunnen samenvatten in de formule de 'art of the book' versus 'the book as art'. Boekkunst versus kunst in boekvorm.

Deze botsing van kunstenaarsboeken was een soort terminologische oerknal. De nieuwe termen vlogen je om de oren. Het Franse kunstenaarsboek bijvoorbeeld, het 'livre d'artiste' werd nu ook wel 'livre de peintre' genoemd of 'livre de conversation' of 'livre de luxe', maar zegt de website van de International League of Antiquarian Booksellers: 'De strijd is nog niet beslist.' ('Le débat reste cependant ouvert').

En na 1980, toen nieuwe boektypen werden verzonnen en gemaakt kwamen er nog meer termen zodat ook het 'livre manuscrit', het 'livre objet' (zelf het 'poème objet', zoals Léger's Liberté, j'écris ton nom) en het 'livre-collage' konden worden ingesloten.

Het Amerikaanse 'artist's book' intussen kreeg ook nieuwe etiketten opgeplakt, 'bookworks' en 'book art'.

En het gebied tussen 'livre d'artiste' en 'artist's book' werd gevuld met een groot aantal nieuwe boekvormen, waardoor, zoals Johanna Drucker opmerkte, 'de rubriek nu het volle spectrum omspant, van de kostbare uitgave in gelimiteerde oplage tot en met de goedkope multiple'.

[Wordt vervolgd.]