175. Met studenten MasterLanguage in Parijs (1)

Eerder al schreef ik dat in het Masterlanguage-programma Le text & l'image met de studenten een bezoek aan Parijs is gepland door de organisatoren Maaike Koffeman (Radboud Universiteit Nijmegen) en Olivier Sécardin (Universiteit Utrecht). De eerste twee dagen daarvan waren gewijd aan musea en bibliotheken. Ik kon alleen de derde en laatste dag bijwonen. Dat was woensdag 1 november, Allerheiligen, en dan zijn veel musea en bibliotheken gesloten. Antiquariaten trouwens ook. Men had mij gevraagd wat bezoekjes bij kunstenaars te regelen.

Gunnar Kaldewey met Azur (2015)

Het programma bracht ons langs een uitgever van kunstenaarsboeken, een graveur/kunstenaar en tenslotte een kunstenaar/drukker.

De van oorsprong Duitse antiquaar Gunnar Kaldewey was onze eerste stop. Hij ontving ons in het atelier van een bevriende kunstenaar in een zijstraat van de rue de Château d'eau. Kaldewey vestigde zich omstreeks zijn dertigste in New York en werd daar uitgever van boeken die hij samen met een lange reeks internationale kunstenaars ontwikkelde. Een van die boeken is een samenwerking met papierkunstenaar Ann Sperry, Hiroshima mon amour, met tekst van Marguerite Duras. Een luxe exemplaar bevindt zich in de Collectie Koopman.

Hij is een gepassioneerde verteller, die met trots maar vooral ook met een flinke dosis relativerende humor vertelde over zijn drijfveren en zijn werkwijze. Tegenwoordig doet hij het wat rustiger aan en zijn alle illustraties in de boeken van zijn eigen hand: aquarellen of prints van aquarellen. De grote samenwerkingsprojecten horen helaas tot het verleden en dat is jammer, want die zorgden voor spannende en zeer uiteenlopende boeken.

Gunnar Kaldewey met studenten en Maaike Koffeman

Hij vertelde onder andere dat hij door de jaren heen een werkwijze had ontwikkeld die gebaseerd was op het ritme van de natuur. In de winter rust de werkplaats. Kaldewey verblijft dan in Parijs, of tegenwoordig in zijn huis aan de Middellandse Zee. Daar denkt hij wel na over een nieuwe uitgave, maar hij ontwerpt nog niets. Bij terugkeer in Amerika, in zijn werkplaatsen op het landgoed Poestenkill, gaat hij dan zo systematisch te werk dat hij bij voorbaat tegen zijn boekbinder kan zeggen, wanneer de oplage bij hem komt voor de afwerking.

Gunnar Kaldewey met studenten en Maaike Koffeman

Voor de banden worden tegenwoordig vaak oosterse stoffen, zoals Japanse of Chinese zijde, gebruikt. Kaldewey vindt ze goed passen bij zijn boeddhistisch geïnspireerde aquarellen. Voor het gedicht Azur van Stéphane Mallarmé werd een diep blauw zijde voor de band gebruikt. Om de titel (de vier letters elk in één windrichting geplaatst op de voorzijde van de band) te kunnen drukken werd eerst in blind de kapitaal in Helvetica gedrukt, vervolgens moest er drie maal in zilver worden gedrukt om het gewenste heldere effect te krijgen.

Gunnar Kaldewey met Génie (2011)

De aquarellen hebben een bijzondere ontstaanswijze. Eerste maakt Kaldewey gewone aquarellen op papier. Als ze nog nat zijn, legt hij er een vel papier op en trekt het er weer af. Dit tweede opgelegde vel bevat dan de illustratie zoals hij die wil hebben. Die techniek is op zich niet onbekend. Kaldewey noemt het resultaat een 'crystal print', vanwege de kristalvormige vlekken die er op te zien zijn. Deze 'afdrukken' fungeren als originelen die vervolgens worden gescand en op een Epson als inkjet print gereproduceerd. Het verschil is bijna niet te zien, maar wel te voelen.

Band van luxe exemplaar Génie (2011)

Voor een gedicht van Arthur Rimbaud, Génie (2011), maakte Kaldewey zo eerst 100 aquarellen, waarvan hij er 12 voor reproductie uitzocht. Die waren allemaal blauw, eenvoudig omdat het zijn lievelingskleur is. De teksten werden er in een quasi spontaan ritme op aangebracht - sommige regels recht, sommige schuin - en de bladen werden daarna op een canvas ondergrond gemonteerd (ongeveer zoals op een oude opvouwbare landkaart). De luxe editie bevat ook enkele originele aquarellen en die zijn juist niet blauw, maar groen of geel, puur voor de variatie.

Kaldewey streeft ernaar alle handelingen onzichtbaar te maken, zodat het eindresultaat er vanzelfsprekend, maar vooral helder, simpel, uitziet.