209. Een hygiënische boekenlegger

In een boek dat ik lange tijd niet in handen had genomen, maar nu even nodig had, vond ik een oude boekenlegger: 'Spring netjes met dit boek om' stond bovenaan en eronder was op de ene zijde een springende lezeres en op de andere een springende lezer afgebeeld. De figuren leken wel vooroorlogs, met lange jurk en strik en met hoge hoed en jacquet, de humor was erg jaren vijftig-achtig, en de kunstenaar signeerde met Kuiper.

J.H.Kuiper, boekenlegger (ca. 1960)

Dat was Jan Houwe Kuiper (1928-2017), die voor de Haagse uitgeverij van L.J.C. Boucher veel vrolijke illustraties maakte, onder voor de verzamelbare 'Aforismenreeks'.

De boekenlegger is een uitgave van de Stichting Bevordering Hygiënische Gewoonten in Den Haag. Die gaf voorlichtingsmateriaal uit, zoals affiches, een moralistisch ganzenbord en folders met bijvoorbeeld wenken voor kampeerders (Hygiëne en kamperen, 1963). De stichting werd opgericht in 1956 op initiatief van de Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten. Men moest dus zijn handen wassen voor het eten ('handen wassen tot en met!' luidde de spreuk), maar vooral moest men zeep kopen. Voorzitter vanaf 1960 was Mej. Mr. M. Prillevitz (daarvoor was het mevrouw J. de Ruijter-Visser). Men richtte zich eerst op de jeugd, maar in de loop der jaren werd het werkterrein uitgebreid tot 'huisvrouwen', later ook 'keukenpersoneel' en vervolgens 'iedereen', maar dan specifiek 'kampeerders', 'lezers', 'onderwijzend personeel', 'schoolartsen' en 'verpleegsters'.

J.H.Kuiper, boekenlegger (ca. 1960)

In 1961 verscheen een eerste boekenlegger, met als motto 'Lees het boek schoon' en met een tekening van een lezer in bad door Ted Schaap. (Zie Delpher.) De openbare bibliotheken hebben er destijds 100.000 van verspreid en nog eens 110.000 via andere kanalen. Een tweede boekenlegger werd ontworpen door Herman Berserik en in een oplage van 150.000 exemplaren gedrukt.

2,50

Houd dit boek schoon

: ,

p.

Bladwijzer of boekenlegger van de Haagse stichting Bevordering Hygienische Gewoonten. Deze stichting onder leiding

van mejuffrouw mr. M. Prillevitz was een vanuit de Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten opgericht en actief

J.H.Kuiper, boekenlegger (ca. 1960)

De boekenlegger met de springerstekeningen van Jan Kuiper is niet alleen door bibliotheken, maar ook door boekhandels verspreid. Mijn exemplaar draagt daarvan het spoor: een inktstempel van 'Boekhandel A. GIETHOORN Zwolle'. 

De drie bladwijzers werden in 1961 gedrukt. In 1962 ontwierp Kuiper overigens ook het jaarverslag van de Stichting over 1961 (ik raadpleegde een exemplaar in Museum Meermanno) en daarin is veel informatie te vinden. De Kuiper-boekenlegger verscheen in augustus 1961 in een oplage van 150.000 exemplaren, maar al in oktober was een herdruk nodig en die bedroeg nog eens 200.000 exemplaren. Er zijn er dus 350.000 van verspreid, mede dankzij de CPNB.

Stichting Bevordering Hygiënische Gewoonten in 1961 (1962):
omslag en marginale illustratie door Jan Kuiper

Kuiper ontwierp later ook de brochure Hygiëne en kamperen. Op het omslag daarvan zijn badkuipen en wastafels aan bomen gekoppeld; de 'kampeer-literatuurlijst' is geïllustreerd met een stapel dikke folianten die de campinggast veel plezier moeten hebben bezorgd, zeker als die op de fiets door de regen naar de camping reed.

Hygiëne en kamperen (1963):
omslag en tekeningen door Jan Kuiper